Lưu Bị (
Giản thể: 刘备,
Phồn thể: 劉備;
160 –
10 tháng 6,
223) hay còn gọi là
Hán Chiêu Liệt Đế (漢昭烈帝), là một vị thủ lĩnh quân phiệt,
hoàng đế khai quốc nước
Quý Hán (Thục Hán) thời
Tam Quốc trong
lịch sử Trung Quốc. Dù còn có ý kiến nghi ngờ, Lưu Bị được sử sách xác nhận là dòng dõi xa của hoàng tộc
nhà Hán. Xuất thân nhà nghèo, ông phải tự lao động kiếm sống thời trẻ. Sự nghiệp của Lưu Bị khởi đầu bằng việc tham gia trấn áp cuộc
khởi nghĩa Khăn Vàng và làm quan cho triều đình, nhưng đường hoạn lộ của ông ban đầu không được suôn sẻ. Gặp lúc
nhà Hán suy yếu và nổ ra chiến tranh quân phiệt, Lưu Bị cùng hai người huynh đệ kết nghĩa là
Quan Vũ và
Trương Phi dần dần tự gây dựng lực lượng và tham gia vào cuộc chiến này. Tuy nhiên, cuộc tranh hùng của Lưu Bị không thuận lợi, ông nhiều lần thất bại và phải đi nương nhờ dưới trướng nhiều chư hầu đương thời như
Lã Bố,
Tào Tháo,
Viên Thiệu,
Lưu Biểu.Trong thời gian nương nhờ Lưu Biểu ở Kinh châu, Lưu Bị được
Gia Cát Lượng theo phò tá và vạch ra
Long Trung đối sách để tranh thiên hạ. Theo đường lối này, ông liên kết với quân phiệt
Tôn Quyền ở Giang Đông cùng chống
Tào Tháo ở phía bắc, chiếm được một phần Kinh châu và gần trọn
Ích châu làm đất dựng nghiệp. Tuy nhiên, chiến lược Long Trung đối sách có nguy cơ đổ vỡ vì liên minh với Tôn Quyền rạn nứt, họ Tôn đánh chiếm phần Kinh châu của ông và giết
Quan Vũ, khiến Lưu Bị cất quân đánh báo thù và định giành lại đất, sau khi chính thức xưng hoàng đế để kế tục nhà Hán vừa bị họ Tào đoạt ngôi.
Thất bại ở Di Lăng khiến Lưu Bị suy sụp, lâm bệnh rồi qua đời. Cơ nghiệp ông gây dựng được truyền lại cho người con cả
Lưu Thiện và giao cho thừa tướng
Gia Cát Lượng phò tá.Lưu Bị là một trong những nhân vật chính của tiểu thuyết
Tam quốc diễn nghĩa. Trong tác phẩm này
La Quán Trung xây dựng Lưu Bị là nhân vật chính diện, có lòng nhân từ bác ái, thương dân như con của một vị vua hiền đức (Tuyệt nhân là Lưu Bị, tuyệt gian là
Tào Tháo, tuyệt trí là
Khổng Minh). Vì vậy, tiểu thuyết hư cấu khá nhiều tình tiết về ông so với ngoài đời thật, và một số hành động thể hiện tính quyết đoán và chiến tích quân sự của ông được gán cho nhân vật khác trong truyện. Do ảnh hưởng quá lớn từ tiểu thuyết
Tam quốc diễn nghĩa, nên nhiều người cho rằng Lưu Bị là một người nhu nhược, không có tài năng gì, nhờ may mắn có các cận thần tài giỏi mà ông mới dựng được cơ nghiệp. Trên thực tế, ghi chép của bộ chính sử
Tam quốc chí cho thấy Lưu Bị là một vị tướng có tài cầm quân, biết ứng phó linh hoạt, nhất là khả năng nhìn thấu nội tâm, thu phục nhân tài và khiến họ một lòng trung thành với mình, cả
Tào Tháo cũng đánh giá rất cao tài năng của ông. Kể từ thời
nhà Đường,
nhà Thục Hán được sử sách Trung Quốc coi là sự nối tiếp của
nhà Hán, là triều đại chính thống trong số 3 triều đại của thời Tam quốc, do vậy Lưu Bị là hoàng đế duy nhất trong thời Tam quốc được thờ tại
Đế vương miếu (các hoàng đế của
Tào Ngụy,
Đông Ngô không được thờ)