Dưới: Cuộc đối đầu của các khối vào năm 1959:Một phần của
một loạt bài về
Chiến tranh LạnhChiến tranh Lạnh (Cold War) là thời kì căng thẳng địa
chính trị giữa
Liên Xô và những quốc gia vệ tinh (
khối Đông Âu) với
Hoa Kỳ với những đồng minh (
Khối phương Tây) sau
Thế chiến II. Chiến tranh Lạnh bắt đầu từ năm 1946 khi năm bức điện báo với tựa đề Long Telegram của nhà ngoại giao Hoa Kì
George F. Kennan từ
Moskva đã đề ra một chính sách đối ngoại của
Hoa Kỳ về việc ngăn chặn cái mà nước này gọi là chủ nghĩa bành trướng của
Liên Xô và năm 1947 với sự ra đời của
Học thuyết Truman. Chiến tranh Lạnh kết thúc với
Sự sụp đổ của Liên Xô và Đông Âu (khi các nước cộng hòa thành viên của
Liên bang Xô viết đã tuyên bố độc lập) và dẫn đến sự kết thúc hoàn toàn của Chiến tranh lạnh. Thuật ngữ lạnh được sử dụng bởi vì không có sự chiến đấu trực tiếp diện rộng giữa hai cường quốc, nhưng họ đã ủng hộ những cuộc xung đột ở các nước được biết như là những cuộc
chiến tranh ủy nhiệm (proxy wars). Những nước tư bản phương Tây được dẫn dắt bởi
Hoa Kỳ, một quốc gia theo thể chế
cộng hòa liên bang với hệ thống chính trị
đa đảng, cũng như những quốc gia First-World (chỉ những quốc gia liên kết chung với
NATO hoặc chống lại
Liên Xô trong Chiến tranh lạnh). Đại đa số các quốc gia First-World là các nước
cộng hòa hoặc
quân chủ lập hiến cũng với hệ thống chính trị đa đảng và những tổ chức độc lập, nhưng về mặt kinh tế và chính trị thì bị ràng buộc chặt chẽ với mạng lưới của những quốc gia cộng hòa nhỏ bé và những chế độ
độc tài khác, hầu hết trong số đó là các thuộc địa cũ của Khối phương Tây
[1].
Liên Xô tự tuyên bố mình là một quốc gia theo
Chủ nghĩa Marx-Lenin áp dụng hệ thống chính trị
độc đảng được lãnh đạo bởi một cấp lãnh đạo cao nhất là
Bộ chính trị. Đảng cộng sản lãnh đạo toàn bộ quốc gia, báo chí, quân sự, kinh tế và những tổ chức địa phương khắp Second World (Second World chỉ những quốc gia vệ tinh hoặc đồng minh của
Liên Xô), bao gồm những thành viên của
Hiệp ước Warsaw và những quốc gia khác theo
Hệ thống XHCN.
Điện Kremlin đã tài trợ tiền của cho những đảng cộng sản trên khắp thế giới nhưng bị thách thức quyền lực bởi
Cộng hòa nhân dân Trung Hoa của
Mao Trạch Đông theo sau đó là sự
chia rẽ Trung Quốc-Liên Xô vào khoảng những năm 1960. Gần như tất cả các quốc gia thuộc địa đã giành được độc lập trong khoảng thời gian 1945-1960, họ đã trở thành Third World (những quốc gia trung lập) trong Chiến tranh Lạnh.
[1]Ấn Độ,
Indonesia và
Nam Tư đã đi đầu trong việc thúc đẩy tính trung lập với
Phong trào Không liên kết, nhưng các quốc gia này không bao giờ có nhiều
quyền lực theo đúng nghĩa. Liên Xô và Hoa Kỳ chưa từng tham gia trực tiếp vào một cuộc chiến tranh vũ trang toàn diện. Tuy nhiên, cả hai đều vũ trang mạnh mẽ để chuẩn bị cho một
cuộc chiến tranh hạt nhân toàn diện có thể xảy ra. Trung Quốc và Hoa Kỳ đã tham chiến trong một cuộc chiến tranh có thương vong cao
tại Triều Tiên (1950-53) mà kết thúc với sự bế tắc. Mỗi bên đều có một chiến lược hạt nhân riêng nhằm ngăn cản một cuộc tấn công của phía bên kia, trên cơ sở một cuộc tấn công như vậy sẽ dẫn đến sự hủy diệt hoàn toàn của kẻ tấn công - Học thuyết về sự hủy diệt lẫn nhau được đảm bảo (MAD). Bên cạnh những
phát triển kho vũ khí hạt nhân của cả hai bên, và triển khai của họ về lực lượng quân sự thông thường, cuộc đấu tranh cho vị trí thống trị được thể hiện qua các cuộc
chiến tranh ủy nhiệm trên toàn cầu,
chiến tranh tâm lý, chiến dịch tuyên truyền lớn,
hoạt động gián điệp, cấm vận, sự ganh đua ở các môn
thể thao tại các giải đấu và các chương trình công nghệ như
Cuộc chạy đua vào không gian.Giai đoạn đầu của
Chiến tranh Lạnh (1947-1953) bắt đầu trong 2 năm đầu tiên sau khi kết thúc
Thế chiến II (1945).
Liên Xô củng cố sự kiểm soát của mình lên những quốc gia của
khối Đông Âu, trong khi
Hoa Kì bắt đầu một chiến lược ngăn chặn
chủ nghĩa cộng sản trên toàn cầu, mở rộng quân sự và viện trợ tài chính tới những quốc gia
Đông Âu (ví dụ như ủng hộ phe chống cộng sản trong
Nội chiến Hy Lạp và thành lập liên minh quân sự
NATO). Sự kiện phong tỏa Berlin (1948-49) là cuộc khủng hoảng lớn đầu tiên của Chiến tranh Lạnh. Với chiến thắng của
Đảng Cộng sản Trung Quốc trong
Nội chiến Trung Quốc và sự bùng nổ của
Chiến tranh Triều Tiên (1950-53), cuộc xung đột đã lan rộng. USSR (Gọi tắt của
Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô Viết) và USA (
Hoa Kỳ) đã cạnh tranh giành sự ảnh hưởng của mình tại những quốc gia
Mỹ Latinh và những thuộc địa đang giành độc lập ở
châu Phi và
châu Á.
Liên Xô đã dẹp tan cuộc
cách mạng Hungari. Sự mở rộng và leo thang đã xảy ra lần lượt nhiều cuộc khủng hoảng lớn như
Khủng hoảng Suez (1956),
Khủng hoảng Berlin 1961 và
Khủng hoảng tên lửa Cuba 1962, suýt nữa gây ra một cuộc
chiến tranh hạt nhân. Trong thời gian đó, phong trào hòa bình quốc tế đã được thiết lập và phát triển giữa các công dân khắp thế giới, đầu tiên ở
Nhật Bản từ năm 1954, khi người dân trở nên lo lắng về những vụ thử nghiệm
vũ khí hạt nhân, nhưng sớm lan rộng sang châu Âu và Hoa Kỳ. Phong trào hòa bình, và đặc biệt là phong trào chống lại
vũ khí hạt nhân, đạt được tiến triển và được dân chúng ủng hộ nhiều hơn từ những năm cuối thập niên 1950, và đầu những năm 1960, và đã tiếp tục phát triển qua những năm của
thập niên 70 và
80 với những cuộc tuần hành, biểu tình, và nhiều hoạt động phi nghị viện phản đối chiến tranh và kêu gọi
phi hạt nhân hóa trên toàn cầu. Theo sau
Khủng hoảng tên lửa Cuba, một giai đoạn mới đã bắt đầu đã cho thấy mối quan hệ phức tạp của sự
chia rẽ Xô-Trung, trong khi những đồng minh của Hoa Kì, đặc biệt là
Pháp đã rời khỏi
NATO. USSR đã nghiền nát phong trào Mùa xuân-Prague 1968 của
Tiệp Khắc, trong khi Hoa Kỳ đã trải nghiệm sự hỗn loạn khủng khiếp ngay trong nước từ phong trào dân quyền và phản đối
Chiến tranh Việt Nam (1955-1975), cuộc chiến đã kết thúc với thất bại của Hoa Kỳ và
chế độ bản địa do
Mỹ hậu thuẫn.Những năm trong thập niên 1970, cả hai bên bắt đầu trở nên quan tâm hơn trong việc xem xét để tạo ra mối quan hệ quốc tế ổn định và dễ dự đoán hơn, mở đầu cho một giai đoạn lắng dịu (de'tence) bao gồm việc "Đàm phán giới hạn vũ khí chiến lược" và quan hệ cởi mở của
Mỹ với
Cộng hòa nhân dân Trung Hoa như một chiến lược đối trọng tới USSR. Sự lắng dịu đã sụp đổ tại những năm cuối thập niên 70 với sự bắt đầu của
Chiến tranh Liên Xô-Afghanistan trong năm 1979. Những năm đầu thập niên 1980 là một giai đoạn đã gia tăng căng thẳng, với việc
Liên Xô bắn hạ máy bay
KSL-Filght-007 của
Nam Triều Tiên và những đợt diễn tập quân sự Ablee Archer của
NATO, cả hai đều ở năm 1983.
Hoa Kỳ đã tăng sức ép kinh tế, ngoại giao, quân sự lên
Liên Xô, vào thời điểm Liên Xô đã bị trì trệ kinh tế. Vào ngày 12 tháng 6 năm 1982, một triệu người
biểu tình đã tụ tập ở
Công viên Trung tâm,
New York để kêu gọi kết thúc chạy đua vũ trang, chiến tranh Lạnh và đặc biệt là giải trừ vũ khí hạt nhân. Giữa những năm 1980, lãnh đạo mới
Mikhail Gorbachev đã đưa ra những sự cải cách tự do hóa
perestroika (1987) (tên một hoạt động chính trị cho sự cải cách trong
Đảng Cộng sản Liên Xô trong suốt những năm của thập niên 80) và
glasnost (cởi mở, 1985) và kết thúc sự dính líu quân sự của Liên Xô vào Afghanistan. Sức ép về chủ quyền quốc gia đã lớn mạnh hơn trong
Đông Âu, đặc biệt tại
Phần Lan. Trong thời gian đó
Gorbachev từ chối sử dụng
quân đội Liên Xô để củng cố những chế độ trì trệ thuộc
Khối Hiệp ước Warsaw như đã xảy ra trong quá khứ. Kết quả trong năm 1989 là một làn sóng cách mạng đã lật đổ tất cả những nhà nước thuộc khối
XHCN của Trung và Đông Âu. Bản thân
Đảng cộng sản Liên Xô đã mất sự kiểm soát và bị đình chỉ hoạt động sau một kế hoạch đảo chính chống
Gorbachev sớm thất bại trong tháng 8 năm 1991. Điều này dẫn tới sự sụp đổ chính thức của Liên Xô vào tháng 12 năm 1991 và sự sụp đổ của những nhà nước thuộc khối
XHCN trong những quốc gia khác như
Mông Cổ,
Campuchia, và
Nam Yemen. Vì vậy,
Hoa Kì trở thành siêu cường quốc duy nhất của thế giới.Chiến tranh Lạnh và những sự kiện của nó đã để lại một sức ảnh hưởng đến tận ngày nay. Nó thường được nói tới trong
văn hóa đại chúng (đặc biệt với thành công quốc tế của loạt sách và phim của thương hiệu
James Bond) cũng như sự đe dọa của
chiến tranh hạt nhân. Trong khi đó, một sự căng thẳng quốc gia lặp lại giữa quốc gia kế thừa
Liên Xô là
Nga, và
Hoa Kỳ trong những năm sau 2010 (bao gồm những đồng minh phương Tây) và sự gia tăng căng thẳng giữa cường quốc mới nổi
Trung Quốc với
Mỹ và đồng minh phương Tây được nói đến với tên gọi Chiến tranh lạnh lần 2 (tên tiếng Anh: Second Cold War).
[2]