Tùy Văn Đế (Hay còn gọi là Tuỳ Cao Tổ, 隋文帝;
21 tháng 7,
541 –
13 tháng 8,
604), tên Hán là
Dương Kiên (楊堅), tên
Tiên Ti là
Fuluruqen (普六茹堅, Phổ Lục Như Kiên), biệt danh
Nryana (
tiếng Trung: 那羅延;
bính âm: Nàluóyán, Na La Diên, nghĩa là kim cương bất hoại), nguyên quán ở Hoa Âm, Hoằng Nông
[2], là người sáng lập và
hoàng đế đầu tiên của
nhà Tùy (581 - 618) trong
lịch sử Trung Quốc.Tùy Văn Đế được các sử gia đánh giá là một
Hoàng đế tài giỏi, đã đem lại thái bình và thịnh vượng cho Trung Hoa sau hàng trăm năm chia cắt, khai sáng ra
Khai Hoàng chi trị (開皇之治), tạo tiền đề vững chắc cho triều đại
nhà Đường thịnh trị về sau. Dưới thời của ông, năm
589 TCN, đất nước
Trung Quốc lại được thống nhất sau hơn 250 năm chia cắt từ ngày sụp đổ của
Tây Tấn năm 316. Ông cũng cho đẩy mạnh xây dựng kênh đào Vận Hà, một công trình thủy lợi có ý nghĩa quan trọng của
Trung Quốc thời phong kiến cho đến tận ngày nay.Dương Kiên ban đầu là một quan lại dưới triều
Bắc Chu, phục vụ dưới quyền hai đời vua
Bắc Chu Vũ Đế và
Bắc Chu Tuyên Đế. Sau khi Tuyên Đế bất ngờ qua đời năm
580, Dương Kiên với tư cách là nhạc phụ của ông ta, nắm lấy trọn quyền nhiếp chính. Sau khi đánh bại phản quân của
Uất Trì Quýnh, ông đoạt ngai vàng từ tay ấu đế Vũ Văn Xiển, đổi quốc hiệu mới là Tùy. Ông cũng là vị hoàng đế người Hán đầu tiên cai trị toàn bộ
Trung Nguyên kể từ sau
Loạn Ngũ Hồ tính từ thời
Lưu Tống (nếu không kể giai đoạn bắc phạt ngắn ngủi của
Lương Vũ Đế).Không thể phủ nhận rằng, những năm Khai Hoàng của Tùy Văn Đế là giai đoạn thịnh vượng chưa từng thấy của Trung Quốc từ thời Hán trở đi. Nền kinh tế phát triển, lương thực thời đó được coi là đủ dùng trong 50 năm. Quân sự cũng đạt được nhiều thành công. Những năm đầu tiên, nhà Tùy phải đối mặt với đe dọa từ
Đột Quyết ở phía bắc,
Thổ Phiên ở phía Tây,
Cao Câu Ly ở miền đông bắc, và
Champa (Lâm Ấp) từ phía nam. Đến cuối đời Văn Đế, Đột Quyết đã bị phân chia thành hai miền đông tây, và Đông Đột Quyết cùng Cao Câu Ly đã chịu thần phục
nhà Tùy trên danh nghĩa, trong khi người Chăm cũng bị đánh bại và không còn là một mối đe dọa đối với
Trung Quốc nữa.Tùy Văn Đế cũng nổi tiếng vì là một trong những vị hoàng đế không có nhiều thê thiếp của thời phong kiến Trung Quốc (chỉ sau
Tây Ngụy Phế Đế và
Hoằng Trị Đế là hai vị hoàng đế cả đời chỉ lấy một vợ.) Văn Đế dù có nạp hai người thiếp
[3], nhưng không bao giờ có quan hệ tình ái với họ trước khi hoàng hậu
Độc Cô Già La, người vợ mà ông yêu thương sâu sắc, qua đời.