Tùy Dạng Đế (
chữ Hán: 隋煬帝,
569 -
11 tháng 4,
618), có nguồn phiên âm là
Tùy Dượng Đế,
Tùy Dương Đế hay
Tùy Dưỡng Đế, đôi khi còn gọi là
Tùy Minh Đế (隋明帝) hay
Tùy Mẫn Đế (隋闵帝),
[1] tên thật là
Dương Quảng (楊廣 hay 杨广) hay
Dương Anh (楊英 hay 杨英), tiểu tự là
A Ma (阿𡡉) là vị hoàng đế thứ hai của triều đại
nhà Tùy trong
lịch sử Trung Quốc. Miếu hiệu là
Thế Tổ.Dương Quảng con thứ hai của Tùy Văn Đế (Dương Kiên), vua sáng lập ra triều Tùy. Khi
Dương Kiên cướp ngôi
Bắc Chu năm
581, Dương Quảng được tấn phong làm Tấn vương. Năm
589 khi mới 21 tuổi, ông đã lập công lớn tiêu diệt
Nhà Trần ở phương Nam, thống nhất Trung Hoa sau
hơn 250 năm chia cắt. Sau đó ông tích cực xây dựng thế lực, lôi kéo phe đảng, mưu đoạt ngôi thái tử của anh trưởng là Dương Dũng. Đến năm 600, do lời gièm pha từ phía Dương Quảng và
Độc Cô hoàng hậu, Dương Dũng bị phế ngôi, Dương Quảng được lập làm
Hoàng thái tử. Từ năm
602, Dương Quảng bắt đầu xử lý quốc sự, nắm đại quyền trong tay. Năm
604, Dương Quảng đã bí mật sát hại phụ thân rồi tự xưng làm hoàng đế.Trong những năm đầu trị vì, Dượng Đế mở mang khoa cử, đẩy mạnh lưu thông đường thủy bằng kênh đào
Đại Vận Hà, xây dựng lại Đông Đô
Lạc Dương, mở rộng Trường Thành, lập nhiều công trạng cho xã tắc. Nhưng càng về sau, Dượng Đế bỏ bê chính sự, trọng dụng gian thần, xa lánh trung lương, lại tăng thuế nhằm phục vụ cho việc xây dựng những cung điện, vườn ngự xa hoa làm nơi hưởng lạc, bóc lột sức dân xây thành đắp sông, tuyển mộ hàng loạt tú nữ vào cung, say đắm vào tửu sắc, lại nhiều lần tiến công
Lâm Ấp (
Chiêm Thành), Cao Câu Ly (một trong
Tam Hàn)... khiến quân tướng tổn hao, lòng dân oán hận. Cuối thời Dượng Đế, quần hùng nổi dậy khởi nghĩa kháng Tùy, triều Tùy dần đi vào con đường suy vong. Năm
616, Tùy Dượng Đế rời khỏi Lạc Dương, tuần du về phương nam và ở đây trong suốt hai năm. Năm
618, ông bị Hứa Quốc công
Vũ Văn Hóa Cập sát hại ở Giang Đô
[2], không bao lâu sau đó.Dù có gầy dựng được một số thành tựu nhất định, nhưng nhìn chung Tùy Dượng Đế bị các sử gia Trung Quốc đánh giá là một trong những
bạo chúa tồi tệ nhất, người khiến cho triều Tùy đi đến bước đường diệt vong chỉ sau 2 đời. Các chiến dịch thất bại của ông tại
Cao Câu Ly, cùng với việc tăng thuế để tài trợ cho các cuộc chiến tranh và bất ổn dân sự do hậu quả của việc đánh thuế này cuối cùng dẫn đến sự sụp đổ của triều đại.