Thiên văn học (
tiếng Anh: Astronomy; từ
tiếng Hy Lạp: ἀστρονομία, nghĩa đen là khoa học nghiên cứu quy luật của các vì sao) là một ngành
khoa học tự nhiên nghiên cứu những
thiên thể (như các
ngôi sao,
hành tinh,
sao chổi,
tinh vân,
quần tinh,
thiên hà) và các
hiện tượng có nguồn gốc bên ngoài
vũ trụ (như
bức xạ nền vũ trụ). Nó nghiên cứu sự phát triển, tính chất
vật lý,
hóa học,
khí tượng học, và
chuyển động của các vật thể vũ trụ, cũng như
sự hình thành và phát triển của vũ trụ.Thiên văn học là một trong những ngành khoa học cổ nhất. Các
nhà thiên văn học của những nền văn minh đầu tiên đã tiến hành những cuộc quan sát có phương pháp bầu trời đêm, và các dụng cụ thiên văn học đã được tìm thấy từ những giai đoạn còn sớm hơn nữa. Tuy nhiên, sự xuất hiện của
kính viễn vọng là thời điểm thiên văn học bắt đầu bước vào giai đoạn khoa học hiện đại. Về
lịch sử, thiên văn học từng gồm cả các ngành
đo sao,
hoa tiêu thiên văn, quan sát thiên văn, làm
lịch, và thậm chí cả
chiêm tinh học, nhưng ngành thiên văn học chuyên môn hiện đại ngày nay thường chỉ có nghĩa
vật lý học thiên thể.Từ thế kỷ XX, lĩnh vực thiên văn học chuyên nghiệp được chia thành các nhánh
quan sát và thực nghiệm. Thiên văn học quan sát chú trọng tới việc thu thập và phân tích dữ liệu, sử dụng các nguyên tắc cơ bản của vật lý. Thiên văn học lý thuyết định hướng theo sự phát triển các mô hình máy tính hay mô hình phân tích để miêu tả các vật thể và hiện tượng thiên văn. Hai lĩnh vực bổ sung cho nhau, thiên văn học lý thuyết tìm cách giải thích các kết quả quan sát, và việc quan sát lại thường được dùng để xác nhận các kết quả lý thuyết.
Các nhà thiên văn nghiệp dư đã đóng góp nhiều khám phá quan trọng cho thiên văn học, và thiên văn học là một trong số ít ngành khoa học nơi các nhà thiên văn nghiệp dư có thể đóng vai trò quan trọng, đặc biệt trong sự phát hiện và quan sát các
hiện tượng thoáng qua. Thiên văn học cổ hay thậm chí thiên văn học cổ đại không nên bị nhầm lẫn với ngành
chiêm tinh học, hệ thống niềm tin rằng những công việc của con người liên quan tới các vị trí của các vật thể vũ trụ. Dù
hai lĩnh vực cùng có nguồn gốc chung và một phần phương pháp thực hiện (cụ thể, việc sử dụng
lịch thiên văn), chúng là khác biệt. Năm 2009 đã được
Liên hiệp quốc coi là
Năm Thiên văn học Quốc tế (IYA2009). Mục tiêu là tăng cường nhận thức và sự tham gia của mọi người vào thiên văn học.
Hệ Mặt Trời (hay
Thái Dương Hệ)
[a] là một
hệ hành tinh có
Mặt Trời ở trung tâm và các
thiên thể nằm trong phạm vi
lực hấp dẫn của Mặt Trời, tất cả chúng được hình thành từ sự suy sụp của một
đám mây phân tử khổng lồ cách đây gần 4,6 tỷ năm. Đa phần các thiên thể quay quanh Mặt Trời, và
khối lượng tập trung chủ yếu vào 8
hành tinh[e] có
quỹ đạo gần tròn và
mặt phẳng quỹ đạo gần trùng khít với nhau gọi là
mặt phẳng hoàng đạo. 4 hành tinh nhỏ vòng trong gồm:
Sao Thủy,
Sao Kim,
Trái Đất và
Sao Hỏa - người ta cũng còn gọi chúng là các
hành tinh đá do chúng có thành phần chủ yếu từ
đá và
kim loại. 4
hành tinh khí khổng lồ vòng ngoài có khối lượng lớn hơn rất nhiều so với 4 hành tinh vòng trong. Hai hành tinh lớn nhất,
Sao Mộc và
Sao Thổ có thành phần chủ yếu từ
heli và
hiđrô; và hai hành tinh nằm ngoài cùng,
Sao Thiên Vương và
Sao Hải Vương có thành phần chính từ
băng, như
nước,
amonia và
methan, và đôi khi người ta lại phân loại chúng thành các
hành tinh băng khổng lồ. Có 6
hành tinh và 3
hành tinh lùn có các
vệ tinh tự nhiên quay quanh.
[b] Các vệ tinh này được gọi là "Mặt Trăng" theo tên gọi của
Mặt Trăng của
Trái Đất. Mỗi hành tinh vòng ngoài còn có các
vành đai hành tinh chứa
bụi, hạt và vật thể nhỏ quay xung quanh.
Cassiopeia A là
tàn dư siêu tân tinh (SNR) trong chòm sao
Cassiopeia và
nguồn vô tuyến ngoài trời sáng nhất trên bầu trời với tần số trên 1 GHz. Siêu tân tinh xảy ra khoảng 11.000
năm ánh sáng (3,4
kpc) đi trong
dải ngân hà. Đám mây vật chất mở rộng còn sót lại từ
siêu tân tinh hiện xuất hiện khoảng 10 năm ánh sáng (3 pc) từ góc nhin của Trái Đất.
Đọc chi tiết...Những cuốn sách này có thể nằm trong nhiều giai đoạn hoàn thiện. Xem thêm các đề tài sách liên quan là
Khoa học và
Toán học.
Các dự án chị em của
Wikimedia Foundation cũng cung cấp thông tin hữu ích:
WikibooksTủ sách
CommonsKho hình ảnh
Wikinews Tin tức
Wikiquote Danh ngôn
Wikisource Văn thư
WikiversityHọc liệu
Wiktionary Từ điển
Wikidata Cơ sở dữ liệu
Các cổng thông tinHoạt độngVăn hóaĐịa lýSức khỏeLịch sửToán họcTự nhiênCon ngườiTriết họcTôn giáoXã hộiCông nghệCổng thông tin ngẫu nhiênTẩy sạch vùng nhớ đệm máy chủ