Thiên hoàng Minh Trị (明治天皇, Meiji-tennō
?, (1852-11-03)3 tháng 11, 1852 - (1912-07-30)30 tháng 7, 1912) là vị
Thiên hoàng thứ 122 của
Nhật Bản theo
Danh sách Thiên hoàng truyền thống, trị vì từ ngày 3 tháng 2 năm 1867 tới khi qua đời. Ông được coi là một vị minh quân có công lớn nhất trong
lịch sử Nhật Bản, đã canh tân và đưa
Nhật Bản trở thành một quốc gia hiện đại, thoát khỏi nguy cơ trở thành thuộc địa của các nước đế quốc phương Tây giữa lúc
chủ nghĩa thực dân đang phát triển mạnh.Tên húy Minh Trị là
Mutsuhito (睦仁 (Mục Nhân),
Mutsuhito?). Cũng như các vua trước, ông chỉ được gọi bằng
thụy hiệu sau khi chết, dù đôi khi ông được gọi là Nhật hoàng Mutsuhito hoặc đơn giản là Mutsuhito ở ngoài nước Nhật. Ở
Nhật Bản, ngoài trường hợp là người thân trong Hoàng gia, ai nói tên thật của Thiên hoàng sẽ bị xem là phạm
húy. Khi
Thiên hoàng qua đời, người kế vị của ông sẽ đặt niên hiệu mới cho mình. Vốn là vị Thiên hoàng trong
thời kỳ Minh Trị, ông được biết với tên gọi
Thiên hoàng Minh Trị.Minh Trị lên ngôi trong bối cảnh Nhật Bản đang thay đổi lớn. Giữa
thế kỷ XIX, chuyến thăm của
Phó đề đốc Mỹ Matthew Calbraith Perry đã chấm dứt chính sách bế quan tỏa cảng của
Mạc phủ Tokugawa. Sau một loạt hiệp ước bất bình đẳng với
phương Tây,
Nhật Bản đứng trước khủng hoảng dân tộc và
chế độ Mạc phủ phải đối mặt với sự thù địch trong nước. Năm 1867, Mutsuhito lên kế vị vua cha khi mới 15 tuổi. Được sự hỗ trợ của các lãnh chúa (
daimyō) và
giai cấp tư sản, Minh Trị ép
Shōgun Tokugawa Keiki phải nhượng lại quyền bính cho
hoàng gia. Tuy nhiên,
Keiki lại tập hợp phe cánh
dấy binh chống
Thiên hoàng. Quân các lãnh chúa phiên
Satsuma hay Chōshū đã đánh bại được Mạc phủ. Có điều, trong suốt thời gian chiến tranh, Minh Trị không có khả năng cầm quyền, chỉ là vua bù nhìn của phe chống
Mạc phủ.
[1] Sau chiến thắng, các công thần của cuộc chiến nắm giữ thực quyền, thực hiện cải cách theo xu hướng
tư bản chủ nghĩa. Sự chuyển biến về
tính cách của Minh Trị trong thời gian đó đã đặt nền tảng cho quá trình đích thân chấp chính sau nhiều biến động trong các năm 1877 - 1878.Minh Trị đã thực hiện cuộc
cải cách Minh Trị theo xu hướng
tư bản chủ nghĩa, dời đô từ
Kyōto về
Tōkyō, bóp chết phong trào Tự do Dân quyền và ban hành bản
Hiến pháp đầu tiên trong
lịch sử Nhật Bản (1889),
Nhật trở thành nước theo thể chế
quân chủ lập hiến. Dù là cuộc
cách mạng tư sản không triệt để,
Minh Trị Duy Tân đã tạo điều kiện cho
nước Nhật phát triển theo đường lối
chủ nghĩa tư bản và
chủ nghĩa đế quốc, rồi còn bành trướng ra nước ngoài. Với chiến thắng trước
Trung Quốc thời
Mãn Thanh trong
Chiến tranh Thanh-Nhật, và
đế quốc Nga trong
chiến tranh Nga-Nhật, Nhật Bản vươn lên đứng hàng ngũ các
cường quốc thế giới. Ngoài ra, giáo dục cũng là một lĩnh vực mà Thiên hoàng Minh Trị quan tâm đến.
[2]Mặc dù không phải tất cả những sự kiện trên đều do một mình Thiên hoàng Minh Trị làm ra, nhưng tất cả được thực hiện dưới "
Thánh chỉ của Thiên hoàng" và dĩ nhiên ông có nhiều đóng góp, dính líu đến trong đó. Vì vậy, Thiên hoàng Minh Trị được nhiều người chú ý nhất trong số các
Thiên hoàng Nhật Bản và được xem là người đặt nền móng cho sự "thần kỳ Nhật Bản".
[2] Những nhà lãnh đạo trong
triều đình Minh Trị cũng cố gắng đưa
Thiên hoàng trở thành biểu tượng của sự thống nhất và lòng trung thành của
dân tộc Nhật Bản, dựa trên niềm tin Hoàng gia thiêng liêng, là con cháu của Thiên Chiếu Ngự Đại Thần
Amaterasu-ōmikami.
[3] Có người tôn vinh ông, nhưng bên cạnh đó cũng có người chỉ trích ông - một "đinh chốt của chủ nghĩa tư bản" (theo
Kōtoku Shūsui) - một cách thẳng tay.
[4] Trong những năm đầu triều đại ông, pháp nạn
Phật giáo xảy ra ở
Nhật Bản.
[5] Về cuối đời, nhà vua đã thoát khỏi một âm mưu ám sát do
Kōtoku Shūsui thực hiện (1910).
[6]