Thiên hoàng (天皇/ てんのう, Tennō?) còn gọi là Ngự Môn (御門/ みかど, Ngự Môn?) hay Đế (帝), là tước hiệu của Hoàng đế Nhật Bản. Nhiều sách báo ở Việt Nam gọi là Nhật hoàng, giới truyền thông Anh ngữ gọi người đứng đầu triều đình Nhật Bản là Emperor of Japan (nghĩa là Hoàng đế Nhật Bản). Thiên hoàng là người đứng đầu hoàng gia và là nguyên thủ quốc gia theo truyền thống của Nhật Bản.Từ sau cải cách Minh Trị, Nhật Bản theo chế độ quân chủ lập hiến. Cho tới năm 1945, theo Hiến pháp Nhật Bản thì Thiên Hoàng có uy quyền rất lớn, có quyền giải tán nghị viện, tuyên chiến với nước khác, kiêm luôn Thống soái tối cao của quân đội Nhật Bản, chiếu chỉ của Thiên Hoàng là tương đương với luật pháp. Sau năm 1945, Thiên hoàng không còn thực quyền mà chỉ là người đứng đầu quốc gia về danh nghĩa. Thiên hoàng được xem như là biểu tượng của đất nước Nhật Bản và được người dân Nhật tôn kính. Thiên hoàng còn có vai trò là Giáo chủ của Thần đạo Nhật Bản[1]. Trong lịch sử, chỉ có một trường hợp có một không hai là Dụng Minh Thiên hoàng đi lễ Phật ở chùa năm 585.Tổ tiên của Thiên hoàng xuất thân là thủ lĩnh bộ lạc Yamato, nên Hoàng gia Nhật bản còn được gọi là Nhà Yamato. Theo Cổ Sự Ký và Nhật Bản Thư Kỷ, Đế quốc Nhật Bản được Thần Vũ Thiên hoàng sáng lập năm 660 TCN. Tuy nhiên, phần chính sử Nhật Bản chỉ được bắt đầu với Khâm Minh Thiên hoàng, Thiên hoàng thứ 29 theo Danh sách Thiên hoàng truyền thống. Dù tính theo mốc nào thì Hoàng gia Nhật Bản vẫn là gia tộc quân chủ còn tồn tại lâu dài nhất trên thế giới. Trong suốt lịch sử Nhật Bản, gia tộc Thiên Hoàng chưa từng bị dòng họ khác soán ngôi (có những Thiên hoàng bị phế truất, nhưng ngôi vị sau đó vẫn được giao cho người khác trong hoàng tộc chứ không bị dòng họ khác đoạt mất), vì vậy Thiên Hoàng hiện nay vẫn là con cháu nội tộc của dòng họ nhà Yamato từ hơn 2.000 năm trước.Hiện tại Thiên hoàng là vị quân chủ duy nhất trên thế giới xưng hiệu Hoàng đế (Emperor), hoàng gia các nước khác chỉ sử dụng danh hiệu Quốc Vương (King). Đương kim Thiên hoàng là Naruhito (徳仁; Đức Nhân), niên hiệu là Lệnh Hoà (令和; Reiwa). Ông lên ngôi vào năm 2019 sau khi cha ông, tức Minh nhân Thiên hoàng (明仁天皇, Akihito Tennō) thoái vị.Với truyền thống tôn sùng Hoàng đế, Thiên hoàng được coi là Thiên tử - con của trời. Thiên hoàng bắt đầu xưng "Thiên tử" (天子, tenshi?) từ đầu thế kỷ thứ VII.[2] Theo huyền thoại Nhật Bản, các vị Thiên hoàng được xem là con cháu của Thái Dương Thần Nữ và do đó cũng được xem là Thần linh trước khi Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc năm 1945. Cho đến năm 1945, triều đình Nhật đã luôn luôn là chỉ huy của các lực lượng quân sự. Tuy nhiên, hầu như thời nào, Thiên hoàng cũng bị điều khiển bởi các thế lực chính trị, với mức độ cao hay thấp, tiêu biểu là họ từng bị Mạc phủ chi phối từ thế kỉ XII đến thế kỉ XIX.Từ giữa thế kỷ XIX, Hoàng cung Nhật Bản được gọi là Kyūjō (宮城; "Cung thành"), sau đó là Kōkyo (皇居; "Hoàng cư"), và tọa lạc trên địa điểm cũ của thành Edo (江戸城; Giang Hộ thành) tại trung tâm Tokyo. Trước đó, kinh đô Nhật Bản đã đặt tại Kyoto trong gần 11 thế kỷ. Thiên hoàng đản sinh nhật (天皇誕生日; sinh nhật Thiên hoàng) được tổ chức ngày 23 tháng 12 - ngày sinh của Thái thượng Thiên hoàng Akihito - là ngày nghỉ quốc gia Nhật, chỉ 2 ngày trước lễ Giáng sinh (được tổ chức ngày 25 tháng 12). Khi Thiên Hoàng Naruhito lên ngôi, ngày lễ này sẽ chuyển sang ngày 23 tháng 2.