Cataphract hay
thiết kỵ là tên gọi của một loại
kỵ binh nặng được áp dụng trong chiến tranh cổ đại tại
Trung Á,
Đông Á,
Trung Đông,
Bắc Phi và
châu Âu.Cái tên bắt nguồn từ chữ Hy Lạp cổ κατάφρακτος kataphraktos (số nhiều: κατάφρακτοι kataphraktoi), có nghĩa "được bảo hộ" hay "bao phủ mọi mặt". Trong lịch sử, cataphract là lực lượng kị binh nặng bậc nhất, với ngựa chiến và kị sĩ đều được trang bị loại giáp nặng phủ kín từ đầu đến chân, trong khi vũ khí được sử dụng phổ biến nhất cũng thuộc hạng nặng như
thương,
giáo dài, hoặc
cung tên, mác.Trong suốt chiều dài lịch sử tồn tại, các cataphract phục vụ trong hàng ngũ quân chính quy hoặc lực lượng đột kích cho các quốc gia hoặc đế chế sử dụng loại kị binh này, nhờ khả năng xuyên phá đội hình
bộ binh của đối phương. Cụ thể, một số quốc gia, dân tộc xây dựng đội quân cataphract là
người Scythia, các dân tộc đông Iran (
Sarmatia,
Saka,
Alan), các đế chế
Ba Tư cổ đại (
Achaemenid,
Parthia,
Sassanid), vương quốc
Pergamum, vương quốc
Armenia cổ đại, đế chế
Seleucid, đế quốc
La Mã, đế chế
Byzantine và người
Goth. Ở
Đông Á,
người Mông Cổ,
người Nữ Chân (
nhà Kim), các đế chế
Trung Hoa (
nhà Đường,
Tống,
Nguyên),
Nhật Bản hay
các vương triều ở Việt Nam cũng từng xây dựng lực lượng thiết kị kiểu cataphract mang đặc trưng văn hóa riêng.Ban đầu, cataphract thường được các dân tộc
du mục đông
Iran hay các vương quốc ở
Trung Cận Đông cổ đại sử dụng. Tại châu Âu, lực lượng cataphract được
các vương quốc Hy Lạp và người La Mã sau này du nhập sau các cuộc chiến tranh với Parthia và Sassanid ở phía đông, bởi cataphract Ba Tư hoàn toàn áp đảo các equites Rome trên chiến trường, điển hình như thất bại của quân đội
Cộng hòa La Mã tại
trận Carrhae năm
53 TCN. Đến thời Trung cổ, cataphract trở thành hình mẫu cho các
hiệp sĩ Tây Âu trung đại. Cả cataphract và hiệp sĩ đều là những đơn vị kỵ binh nặng đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong chiến tranh thời Trung cổ. Tuy nhiên, chiến thuật sử dụng cataphract có sự khác biệt lớn, và địa vị của các cataphract trong xã hội Trung cổ không nổi bật như hiệp sĩ. Giới hiệp sĩ vừa là chiến binh vừa được coi là biểu tượng của tầng lớp quý tộc, giống như các
samurai; còn cataphract chỉ đơn thuần là một binh chủng mà không thể hiện một địa vị rõ rệt trong giới thượng lưu (mặc dù họ vẫn được xem trọng hơn dân thường).