Lapis lazuli (/ˈlæpɪs ˈlæzjuːli, -laɪ/), hay ngọc lapis, ngọc lưu ly, là một đá biến chất màu xanh lam được sử dụng như một viên đá bán quý được đánh giá cao từ thời cổ đại vì màu sắc rực rỡ của nó. Những năm đầu của thiên niên kỷ 7 trước Công nguyên, lapis lazuli được khai thác ở mỏ Sar-i Sang,[1][2] ở Shortugai, và các mỏ khác ở tỉnh Badakhshan ở đông bắc Afghanistan.[3] Lapis được đánh giá cao bởi nền văn minh lưu vực sông Ấn (3300-1900 TCN). Hạt Lapis đã được tìm thấy ở những nơi chôn cất thời kỳ đồ đá mới ở Mehrgarh, vùng Kavkaz, và ngay cả từ Afghanistan đến Mauritanie.[4] Nó được sử dụng trong mặt nạ của Tutankhamun (1341-1323 TCN).[5]Vào cuối của thời trung cổ, lapis lazuli bắt đầu được xuất khẩu sang châu Âu, tại đây nó được nghiền thành bột và được làm thành màu lam sẫm khiến nó trở thành chất màu xanh lam có chất lượng tốt nhất và đắt tiền nhất. Lapis lazuli được sử dụng bởi một số họa sĩ nổi tiếng trong thời kì Phục hưng và Baroque, bao gồm Masaccio, Perugino, Titian và Vermeer, và thường được dành riêng cho quần áo của các nhân vật chính trong bức tranh của họ, đặc biệt là Đức Mẹ Maria.Ngày nay, các mỏ ở Đông Bắc Afghanistan và Pakistan vẫn là nguồn khai thác chính của lapis lazuli. Một số lượng lớn cũng được sản xuất từ các mỏ phía tây Hồ Baikal ở Nga, và ở dãy núi Andes ở Chile. Số lượng nhỏ hơn được khai thác ở Ý, Mông Cổ, Hoa Kỳ và Canada.[6]