Cộng hòa Chile
Chile (phiên âm
tiếng Việt:
Chi-lê[6]) tên chính thức là
Cộng hòa Chile (
tiếng Tây Ban Nha: República de Chile) là một quốc gia tại
Nam Mỹ, có dải bờ biển dài và hẹp xen vào giữa
dãy núi Andes và biển
Thái Bình Dương. Với Thái Bình Dương là giới hạn phía Tây, Chile giáp
Peru phía bắc, giáp
Bolivia phía đông-bắc và giáp
Argentina phía đông. Giới hạn phía cực nam Chile là
Eo biển Drake. Cùng với Ecuador, đây là một trong hai quốc gia ở Nam Mỹ không có biên giới giáp với Brazil. Chiều dài bờ biển là 6.435 km (4000 mi).
[7] Lãnh thổ của Chile còn bao gồm các hòn đảo ở Thái Bình Dương
Juan Fernández,
Salas y Gómez,
Desventuradas và
đảo Phục Sinh. Chile còn tuyên bố chủ quyền trên 1.250.000 km² (480,000 sq mi) lãnh thổ
châu Nam Cực. Tuy nhiên những tuyên bố này đều bị bác bỏ bởi
Hiệp ước châu Nam Cực.Hình dáng lãnh thổ Chile khá đặc thù với một dải đất dài 4.300 km (2,700 mi) nhưng chiều rộng trung bình chỉ là 175 km (109 mi). Đây là quốc gia có khí hậu đa dạng, từ sa mạc khô cằn nhất trên thế giới - sa mạc
Atacama - tới
khí hậu Địa Trung Hải ở miền trung, và khí hậu
ôn đới mưa ở miền nam.
[8] Khu vực sa mạc phía bắc có trữ lượng khoáng sản lớn - chủ yếu là
đồng đỏ. Dân số và tài nguyên nông nghiệp tập trung chủ yếu ở miền trung Chile, đây cũng là trung tâm văn hóa và chính trị mà từ đó Chile mở rộng lãnh thổ vào cuối thế kỷ XIX khi sáp nhập vùng phía bắc và phía nam đất nước. Khu vực phía nam Chile rất phong phú về tài nguyên rừng và đất đồng cỏ chăn nuôi gia súc với một chuỗi các núi lửa và hồ.Trước khi người Tây Ban Nha di dân tới đây thế kỷ XVI, phần phía bắc Chile nằm dưới sự thống trị của đế chế
Inca trong khi người bản địa
Mapuche sinh sống ở khu vực miền trung và nam Chile. Chile tuyên bố độc lập khỏi Tây Ban Nha từ ngày 12 tháng 2 năm 1818. Trong
Chiến tranh Thái Bình Dương (1879–83), Chile đánh bại
Peru và
Bolivia và giành được lãnh thổ phía bắc như hiện nay. Thập niên 1880 người Mapuche bị chinh phục hoàn toàn.
[7] Dù cho không phải chịu những cuộc đảo chính và các chính phủ chuyên quyền như các nước Nam Mỹ khác nhưng Chile phải trải qua giai đoạn 17 năm độc tài quân sự (1973–1990) trong đó đã làm hơn 3000 người chết và mất tích.
[8]Ngày nay, Chile là một trong những quốc gia ổn định và thịnh vượng nhất
Nam Mỹ.
[8] Đây là quốc gia dẫn đầu châu Mỹ La tinh về
chỉ số phát triển con người, sức cạnh tranh, chất lượng cuộc sống, sự ổn định chính trị, thu nhập bình quân đầu người, toàn cầu hóa, tự do kinh tế,
chỉ số nhận thức tham nhũng và tỉ lệ hộ nghèo tương đối thấp.
[9] Quốc gia này cũng đứng ở vị trị cao trong các bảng xếp hạng về
tự do báo chí và phát triển dân chủ. Tuy nhiên theo
Chỉ số Gini thì Chile cũng gặp phải sự bất bình đẳng về thu nhập.
[10] Tháng 5 năm 2010, Chile gia nhập
OECD.
[11] Chile là thành viên sáng lập của
Liên Hiệp Quốc và
Liên minh các Quốc gia Nam Mỹ.