Trại tập trung Auschwitz (tiếng Đức: Konzentrationslager Auschwitz, hay KZ Auschwitz
[kɔntsɛntʁaˈtsi̯oːnsˌlaːɡɐ ˈʔaʊʃvɪts] (
nghe)) là một mạng lưới các
trại tập trung và
trại hủy diệt do
Đức Quốc xã dựng lên tại
vùng lãnh thổ Ba Lan bị nước này thôn tính trong
chiến tranh thế giới thứ hai. Trại bao gồm
Auschwitz I (trại đầu tiên),
Auschwitz II–Birkenau (tổ hợp trại tập trung và trại hủy diệt),
Auschwitz III–Monowitz (trại lao động cung cấp nhân lực cho nhà máy của
IG Farben), và 45 trại vệ tinh.Auschwitz I ban đầu được xây dựng để giam giữ
tù nhân chính trị Ba Lan, những người bắt đầu đến trại vào tháng 5 năm 1940. Đợt hành quyết tù nhân đầu tiên diễn ra vào tháng 9 năm 1941 và Auschwitz II–Birkenau đã tiến đến trở thành địa điểm thực thi chính của kế hoạch "
Giải pháp cuối cùng cho
vấn đề Do Thái". Giai đoạn từ đầu năm 1942 đến cuối năm 1944, những chuyến tàu vận chuyển đã đưa
người Do Thái từ khắp mọi
vùng lãnh thổ châu Âu do Đức chiếm đóng đến các
phòng hơi ngạt của Auschwitz, nơi họ bị giết bằng thuốc trừ sâu
Zyklon B. Có ít nhất 1,1 triệu tù nhân đã bỏ mạng ở Auschwitz, khoảng 90% trong số đó là người Do Thái; tính ra thì cứ 6 người Do Thái bị giết trong vụ
Holocaust thì 1 người là ở Auschwitz.
[1][2] Những thành phần khác bị trục xuất đến trại gồm có 150.000 người Ba Lan, 23.000
người Di-gan, 15.000
tù binh chiến tranh Liên Xô, 400 tín hữu
Nhân chứng Jehovah, và hàng chục ngàn người sở hữu các quốc tịch khác nhau, trong đó có một số lượng không rõ người đồng tính.
[3] Hầu hết những người không bị giết trong các phòng hơi ngạt đã chết vì đói, lao động quá sức,
bệnh tật, hành quyết đơn lẻ, và các thí nghiệm y khoa.Trong chiến tranh, trại có 7.000 cán bộ nhân viên đến từ tổ chức
Schutzstaffel (SS). Khoảng 12% trong số này về sau đã bị kết án phạm phải những
tội ác chiến tranh. Một số người, trong đó có sĩ quan chỉ huy
Rudolf Höss, bị xử tử.
Quân Đồng Minh đã không tin vào các báo cáo ban đầu về những hành động tàn ác và việc họ không tiến hành ném bom Auschwitz hay các tuyến đường ray dẫn tới trại hiện vẫn còn là một vấn đề gây
tranh cãi. Tổng cộng có 144 tù nhân đào thoát thành công khỏi Auschwitz được biết đến. Vào ngày 7 tháng 10 năm 1944, hai đơn vị
Sonderkommando — những tù nhân xử lý phòng hơi ngạt — đã tiến hành một cuộc nổi dậy ngắn nhưng bất thành.Vào lúc
Hồng quân Liên Xô đến Auschwitz trong tháng 1 năm 1945, hầu hết số người ở trại đã di tản và trải qua một
chuyến đi tử thần. Ngày 27 tháng 1 năm 1945, thời điểm mà các tù nhân còn lại trong trại được giải phóng, nay là
ngày tưởng niệm Holocaust quốc tế (International Holocaust Remembrance Day). Trong những thập kỷ tiếp theo, những người sống sót như
Primo Levi,
Viktor Frankl,
Elie Wiesel đã viết hồi ký về trải nghiệm của họ ở Auschwitz và khu trại đã trở thành biểu tượng chủ đạo của Holocaust. Vào năm 1947 Ba Lan thành lập một bảo tàng tại vị trí của Auschwitz I và II trước đây và đến năm 1979 trại đã được
UNESCO công nhận là
di sản thế giới.