Thành bang (
tiếng Anh: city-state),
thị quốc,
thành quốc hay
thành phố-quốc gia là một thực thể độc lập hoặc tự trị, không do một chính quyền địa phương khác quản lý cho dù lãnh thổ của chính quyền đó bao gồm thực thể này và có thể là vùng lãnh thổ bao quanh nó.
[1][2] Encyclopædia Britannica định nghĩa thành bang là một hệ thống chính trị bao gồm một thành phố độc lập có chủ quyền đối với lãnh thổ tiếp giáp và đóng vai trò là trung tâm và nhà lãnh đạo đời sống chính trị, kinh tế và văn hóa.
[3] Thuật ngữ tiếng Anh city-state bắt nguồn từ xứ
Anh[3] và được sử dụng lần đầu vào năm 1847.
[4] Thuật ngữ thành bang là một
từ Hán-Việt.Trong lịch sử từng tồn tại nhiều thành bang. Cổ xưa nhất phải kể đến các thành bang
Uruk và
Ur của
người Sumer;
Thebes và
Memphis của
người Ai Cập cổ đại;
Týros và
Sidon của người
người Phoenicia;
Garamantes của
người Berber; các
thành bang Hy Lạp như
Athens,
Sparta,
Thebes và
Korinthos;
Cộng hòa La Mã (từ một thành bang mà vươn lên thành siêu cường); các thành bang của nền
văn minh Maya,
Aztec và các nền văn minh ở
Trung Bộ châu Mỹ giai đoạn tiền
Colombo, có thể kể ra đây là
Chichén Itzá,
Tikal,
Monte Albán và
Tenochtitlan; các thành bang nằm dọc
Con đường tơ lụa ở
Trung Á;
Venezia;
Ragusa,... Các học giả cũng đã phân loại các thành phố thuộc địa thời Trung cổ của
người Viking tại
đảo Ireland - trong đó quan trọng nhất là
Dublin - là thành bang.
[5]Bên trong lãnh thổ của
Đế quốc La Mã Thần thánh ở bên kia
dãy Anpơ là
Các thành phố Đế quốc Tự do. Đây là những thực thể được hưởng quyền tự trị đáng kể, chưa kể lại còn được
luật Lübeck tạo cơ sở về mặt pháp lý. Vào thế kỷ 19, một số thành phố tuy là thành viên của các
liên minh khác nhau nhưng vẫn chính thức trở thành thành bang, chẳng hạn
Bang Thành phố Basel (1833–48),
Thành phố tự do hanse Bremen, (lần đầu: 1806–11, lần sau: 1813–71),
Thành phố tự do Frankfurt (1815–66),
Bang Genève (1813–48),
Hamburg (lần đầu: 1806–11, lần sau: 1814–71) và
Thành phố tự do và hanse Lübeck (lần đầu: 1806–11, lần sau: 1813–71). Một thành bang khác (tuy không có chủ quyền) là
Tây Berlin (1948–1990), vốn là một bang hợp pháp và độc lập với các bang khác, do
Các đồng minh phương Tây cai trị). Các đồng minh phương Tây cho phép Tây Berlin được tổ chức nội bộ dưới dạng một bang đồng thời là một thành phố với tên gọi chính thức là Berlin (Tây). Mặc dù Tây Berlin duy trì quan hệ chặt chẽ với
Tây Đức nhưng trong giai đoạn này nó không phải là một bộ phận hợp pháp của Tây Đức.Hiện nay, nhiều thành bang - mặc dù biên giới có phần đã thay đổi - vừa nhắc đến ở trên vẫn tiếp tục là thành bang bên trong
Cộng hòa Liên bang Đức và
Liên bang Thụy Sĩ hiện đại.Khi nhắc đến hình mẫu về nền văn hóa thành bang trong lịch sử loài người, có thể kể đến các thành bang Hy Lạp cổ đại và các thành bang thương mại ở
nước Ý Phục hưng. Tuy nhiên, các thực thể chính trị nhỏ bé này thường chỉ tồn tại trong giai đoạn ngắn do chúng thiếu nguồn tài nguyên để tự vệ trước sự tấn công của các nước lớn hơn.