La Mã cổ đại là nền văn minh La Mã bắt đầu từ sự kiện thành lập thành phố Rome vào thế kỷ thứ ́8 TCN cho tới sự sụp đổ của
Đế quốc Tây La Mã vào thế kỷ thứ 5 CN, bao gồm các thời kỳ
Vương quốc La Mã,
Cộng Hòa La Mã và
Đế quốc La Mã cho tới khi đế quốc Tây La Mã sụp đổ.
[1] Thuật ngữ này đôi khi chỉ được sử dụng để nhắc đến các thời kỳ
vương quốc và
cộng hòa, ngoài ra không bao gồm thời kỳ
đế quốc tiếp sau.
[2]Nền văn minh này bắt đầu khi một khu định cư của người
Italici ở
bán đảo Italia, có niên đại vào thế kỷ thứ 8 TCN, đã phát triển tạo nên thành phố
Rome và sau đó tên gọi của nó được đặt cho toàn bộ đế quốc mà nó cai trị và cho nền
văn minh phổ biến được đế quốc khuếch trương. Đế quốc La Mã đã bành trướng để trở thành một trong những
đế quốc lớn nhất trong
thế giới cổ đại, mặc dù vẫn được cai trị từ thành phố Rome, cùng với dân số được ước tính là từ 50 tới 90 triệu người (khoảng gần 20% dân số thế giới
[3]) và bao phủ 5 triệu kilomet vuông tại thời điểm đỉnh cao của nó vào năm 117 CN.
[4]Trong nhiều thế kỷ tồn tại của mình, nhà nước La Mã đã phát triển từ một
nền quân chủ thành một nền
Cộng hòa cổ điển và sau đó thành một đế quốc ngày càng
chuyên chế. Thông qua việc
chinh phục và
đồng hóa, nó cuối cùng đã thống trị khu vực Địa Trung Hải,
Tây Âu,
Tiểu Á,
Bắc Phi, và nhiều vùng của
Bắc và
Đông Âu. Nó thường được xếp vào thời kỳ
Cổ đại cổ điển cùng với
Hy Lạp cổ đại, và những nền văn hóa và xã hội tương tự của họ được biết đến như là
thế giới Hy Lạp-La Mã.Nền văn minh La Mã cổ đại đã góp phần tạo nên chính quyền, luật pháp, chính trị, kỹ nghệ, nghệ thuật, văn chương, kiến trúc, công nghệ, chiến tranh, tôn giáo, ngôn ngữ, và xã hội hiện đại. Rome đã chuyên nghiệp hóa và mở rộng quân đội của mình và tạo ra một hệ thống chính quyền gọi là
res publica, đây là nguồn cảm hứng cho các
nền cộng hòa hiện đại
[5][6][7] như là
Hoa Kỳ và
Pháp. Nó đã đạt được những thành tựu ấn tượng về
công nghệ và
kiến trúc, như là xây dựng một hệ thống
cống dẫn nước và
đường sá rộng lớn, cũng như xây dựng các tượng đài, cung điện, và các công trình công cộng lớn.Vào cuối thời kỳ
Cộng hòa (27 TCN), Rome đã chinh phục các vùng đất xung quanh khu vực Địa Trung Hải và xa hơn nữa: Lãnh thổ của nó kéo dài từ Đại Tây Dương tới
Ả rập và từ cửa sông
Rhine tới Bắc Phi.
Đế quốc La Mã đã nổi lên cùng với sự kết thúc của nền Cộng hòa và chế độ độc tài của
Augustus Caesar. Các cuộc
Chiến tranh La Mã-Ba Tư kéo dài 721 năm đã bắt đầu vào năm 92 TCN cùng với cuộc chiến tranh đầu tiên của họ chống lại
Parthia. Nó sẽ trở thành cuộc xung đột kéo dài lâu nhất trong lịch sử nhân loại, và gây ra những hậu quả và tác động lâu dài đối với cả hai đế quốc. Dưới thời
Trajan, đế quốc đạt tới đỉnh cao về lãnh thổ của nó. Những truyền thống và tục lệ của chế độ Cộng hòa đã bắt đầu suy tàn trong thời kỳ đế quốc, cùng với đó những cuộc nội chiến đã trở thành một sự kiện mở đầu thông thường đối với sự trỗi dậy của một hoàng đế mới.
[8][9][10] Những quốc gia ly khai chẳng hạn như
đế quốc Palmyra sẽ tạm thời chia cắt đế quốc trong
cuộc khủng hoảng của thế kỷ thứ 3.
Do những bất ổn nội bộ và
bị tấn công bởi nhiều dân tộc di cư,
phần phía Tây của đế quốc đã tan vỡ thành những
vương quốc độc lập của "người rợ" vào thế kỷ thứ 5 TCN. Sự tan rã này là một cột mốc được các nhà sử học sử dụng để tách biệt thời kỳ cổ đại của
lịch sử thế giới khỏi "
Kỷ nguyên Tăm Tối" tiền Trung Cổ của Châu Âu.
Phần phía đông của đế quốc đã tồn tại qua được thế kỷ thứ 5 và vẫn còn là một cường quốc trong suốt "Kỷ nguyên Tăm Tối" và thời kỳ Trung Cổ cho đến khi nó bị sụp đổ vào năm 1453 CN. Mặc dù các cư dân của đế quốc này không tạo nên sự khác biệt nào, đế quốc này đa phần thường được nhắc đến như là "
Đế quốc Byzantine" trong thời kỳ Trung Cổ bởi các sử gia hiện đại để phân biệt giữa quốc gia
cổ đại và quốc gia mà nó đã phát triển thành.
[11]