Achaemenes (
tiếng Ba Tư: ⁵⁶⁵⁷⁸⁹⁰
[1] Haxāmaniš,
[2] Hy Lạp hóa thành ǵχαιμένης >) là vị vua đầu tiên được biết đến của
nhà Achaemenes, trị vì
Ba Tư từ năm
705 TCN[3] đến
675 TCN[4] (hay có thể là trước đó). On the etymology of this name there various account. The traditional interpretation is "having a friend's mind",
[5] based on Indo-Iranian etymological studies of Greek historians. Các học giả ngày nay không cho nghĩa đó là đúng và cho rằng Haxāmaniš có nghĩa là characterized by a follower's spirit
[2] based on Iranian etymological studies. Nhà Achaemenes (còn gọi là nhà Achaemenid, "con cháu của Achaemenes") được đặt theo tên của Achaemenes.
[2]Là tổ tiên của thị tộc Achaemenes, ông được nhiều người xem là huyền sử. Achaemenes được biết đến là thủ lĩnh của người
Pasargadae, một trong số từ 10 - 15 bộ lạc Ba Tư. Các bảng văn tự hoàng gia Ba Tư cổ, chẳng hạn như
Bia văn Behistun, cho thấy ông là tổ 5 đời của
Darius Đại đế. Vì vậy, theo bia văn này, Achaemenes sống vào khoảng
700 TCN. Ngoài ra, bi văn này ghi ông là "đức vua",
[6] và điều này cho thấy ông có thể là vị vua bản xứ đầu tiên của dân tộc
Iran.Chỉ căn cứ vào các bi văn cổ, số tài liệu nói về sự nghiệp của vị vua này rất hạn chế, bởi thế chúng ta biết được ít thông tin về ông trên thực tế. Vì vậy, nhiều người xem Achaemenes chỉ là "vị tổ tiên trong thần thoại của hoàng tộc Ba Tư"
[4]. Dù vậy,
Darius Đại đế lên ngôi
Shah (vua) của
Ba Tư năm
522 TCN sau khi giết chết
Gaumata, con giả của nhà chinh phạt
Cyrus Đại đế. Để ngôi vua của mình được công nhận là hợp pháp, Darius xưng làm hậu duệ của Achaemenes. Bởi thế, Darius had much to gain by pointing to vị tổ tiên của Cyrus và cả chính bản thân mình. Từ đây, có người xem Achaemenes là do Darius tưởng tượng ra. Dù vậy, một bi văn ở Pasargadae ghi nhận Cyrus xưng là hậu duệ của Achaemenes.
[7]In any case, hoàng tộc Ba Tư từ thời Darius tôn thờ Achaemenes và xem ông là vua khai quốc của nhà Achaemenes. Dù vậy, chúng ta biết được rất ít về cuộc đời và sự nghiệp của ông. Giả sử
Achaemenes có thật, thì ông có lẽ là tù trưởng của một bộ lạc chiến tranh ở Ba Tư vào
thế kỷ VII TCN, hay có thể là vị vua đầu tiên của Ba Tư, cai trị với tư cách là
chư hầu của
đế quốc Media. Theo các tài liệu cổ Assyria từ thời vua
Sennacherib thì năm 691 TCN, vua xứ Assyria đã đánh tan tác quân các xứ Parsuamash và Anzan, cùng với người Media và một số dân tộc khác ở thành phố Halue. Cũng theo các tài liệu này, Achaemenes là một trong những lãnh đạo quân Ba Tư, cùng với đạo quân độc lập của người
Anshan, trong
trận Halule bế tắc. Các sử gia
Hy Lạp cổ đại cũng xem Achaemenes là một huyền thoại: họ gọi bộ lạc ông là Pasargadae, và nói rằng ông "được
chim đại bàng nuôi nấng".
Plato, khi viết sử Ba Tư, đã đồng nhất hóa Hakhamanish với
Perses, tổ tiên của người Ba Tư trong
thần thoại Hy Lạp. Theo Plato, Achaemenes/Perses là con của nữ hoàng
Andromeda với người
anh hùng Hy Lạp
Perseus, và là cháu của thần
Zeus. Các sử gia về sau xem Perses và Achaemenes là hai người khác nhau, theo đó Achaemenes là con cháu của Perses.
[4]Theo các sử liệu Hy Lạp và Ba Tư cổ, vua Achaemenes được con trai là
Teispes, người đã đem quân chinh phạt thành phố
Anshan của
xứ Elam ở miền nam Iran. Chắt của Teispes là Cyrus đã đánh đổ đế quốc Media và khởi lập đế quốc Ba Tư. Theo các văn bản Ba Tư cổ ở
Behistun, Achaemenes là cha của Teispes.
[8]