Đế quốc Tây Ban Nha (
tiếng Tây Ban Nha: Imperio español) là một trong những đế quốc lớn nhất
thế giới và là một trong những
đế quốc toàn cầu đầu tiên trên thế giới. Đạt tới thời kỳ cực thịnh về quân sự, quyền lực chính trị và kinh tế dưới
vương triều Habsburgs Tây Ban Nha, trong thế kỷ 16 và 17, có phạm vi rộng nhất dưới
vương triều Bourbon, khi tích hợp với
Đế quốc Bồ Đào Nha trong một hệ thống chung gọi là
Liên minh Iberia, từ 1580 đến 1640. Đế quốc Tây Ban Nha trở thành
siêu cường trong thời gian đó và là đế quốc đầu tiên được gọi là "
đế quốc mặt trời không bao giờ lặn".Vào thế kỷ thứ 15 và 16 Tây Ban Nha là quốc gia tiên phong cho phong trào
thám hiểm thế giới và chủ nghĩa bành trướng thuộc địa của châu Âu cũng như tiên phong trong việc mở các lộ trình giao thương qua đại dương, với việc thông thương phát triển nở rộ qua
Đại Tây Dương giữa Tây Ban Nha với Mỹ và qua
Thái Bình Dương giữa Châu Á - Thái Bình Dương với
México qua
Philippines. Những người Tây Ban Nha đi khai phá thuộc địa đã lật đổ những nền văn minh
Aztec,
Inca,
Maya và tuyên bố chủ quyền với một dải đất bao la ở
Bắc và
Nam Mỹ. Trong một khoảng thời gian, đế chế Tây Ban Nha thống trị các đại dương nhờ hạm đội tàu giàu kinh nghiệm, một sức mạnh bậc nhất toàn cầu, và họ thống trị những chiến trường ở châu Âu với một lực lượng bộ binh dày dạn và thiện chiến có tên là
tercios. Tây Ban Nha trải qua thời kỳ vàng son về văn hóa trong thế kỷ 16 và 17.Từ giữa thế kỷ 16, vàng và bạc từ các mỏ ở châu Mỹ đã tăng cường tiềm lực quân sự của
Habsburg thuộc Tây Ban Nha trong một chuỗi các cuộc chiến tại
châu Âu và
Bắc Phi. Vào thế kỷ 17 và 18, Đế quốc Tây Ban Nha có được một lãnh thổ rộng lớn nhất trên thế giới, dù nó có trải qua sự biến động và tài sản kinh tế từ thập niên 1640. Phải đương đầu với kinh nghiệm và thử thách mới trong việc xây dựng đế quốc, các nhà tư tưởng Tây Ban Nha đã công thức ra một vài ý tưởng tân tiến trong các đạo luật thiên nhiên, quyền tối cao độc lập, đạo luật quốc tế, chiến tranh và kinh tế - họ thậm chí đặt dấu hỏi về tính hợp pháp của
chủ nghĩa đế quốc - liên quan đến những trường phái ý tưởng về tính tập thể như trường phái
Salamanca.Những bất đồng thường xuyên với các thế lực thù địch đã gây ra các cuộc chiến về lãnh thổ, giao thương và tôn giáo mà đã góp phần không nhỏ vào sự suy tàn dần dần của đế chế Tây Ban Nha từ giữa thế kỷ 17. Trên
Địa Trung Hải, Tây Ban Nha thường xuyên giao chiến với
Đế quốc Ottoman, trên lục địa châu Âu,
Pháp vươn lên với một sức mạnh tương đương. Ở bên ngoài, Tây Ban Nha ban đầu bị cạnh tranh bởi
Bồ Đào Nha, rồi sau đó là
Anh và
Hà Lan. Thêm vào đó, các lực lượng phá rối dưới sự đỡ đầu của Anh, Pháp và Hà Lan cùng với việc phạm tội quá mức của chính chủ Tây Ban Nha, sự tham nhũng gia tăng của chính phủ và sự đình trệ về kinh tế gây ra bởi các chi tiêu chí đã phần nào đóng góp cho sự đi xuống của đế quốc này.Đế quốc Tây Ban Nha tại châu Âu đã không thể thực hiện được do
Hiệp ước Utrecht năm 1713, hiệp ước đã cắt bỏ những lãnh thổ còn lại của Tây Ban Nha ở
Ý và các quốc gia thuộc vùng đất thấp. Tài sản thuộc địa của Tây Ban Nha tăng lên sau đó, nhưng nó vẫn duy trì là một sức mạnh thứ hai về chính trị tại
lục địa châu Âu.Tuy nhiên, Tây Ban Nha duy trì và mở rộng đế quốc bên ngoài của nó cho đến thế kỷ 19, cú sốc của
Chiến tranh Bán đảo đã tạo nên một làn sóng tuyên bố độc lập tại
Quito (1809),
Colombia (1810),
Venezuela và
Paraguay (1811) đồng thời các cuộc cách mạng liên tiếp nổ ra đã cướp đi các thuộc địa của đế chế tại Đại Lục
Châu Mỹ. Tây Ban Nha cố gắng duy trì những mảnh vụn của đế quốc tại vùng
Caribe (
Cuba và
Puerto Rico);
Châu Á (
Philippines), và
Châu Đại Dương (
Guam,
Micronesia,
Palau, và
Quần đảo Bắc Mariana) cho đến tận
Chiến tranh Tây Ban Nha-Hoa Kỳ nổ ra năm 1898. Sự tham gia của Tây Ban Nha trong cuộc tranh chấp châu Phi là rất nhỏ; vùng
Maroc (thuộc địa Maroc của Tây Ban Nha) được duy trì cho đến năm 1956,
Guinée thuộc Tây Ban Nha và
Sahara thuộc Tây Ban Nha được duy trì cho đến năm 1968 và 1975.
Quần đảo Canaria,
Ceuta,
Melilla là những khu vực hành chính hiện vẫn là một phần của Tây Ban Nha trong khi
Isla de Alborán,
Isla Perejil,
Islas Chafarinas,
Peñón de Alhucemas, và
Peñón de Vélez de la Gomera vẫn là các lãnh thổ thuộc Tây Ban Nha. Và theo
Liên Hiệp Quốc, "
Sahara Tây Ban Nha/
Tây Sahara" hiện vẫn dưới sự cai quản của Tây Ban Nha.