Tiếng Hán trung cổ
Tiếng Hán trung cổ (
giản thể: 中古汉语;
phồn thể: 中古漢語;
Hán-Việt: Trung Cổ Hán Ngữ;
bính âm: Zhōnggǔ Hànyǔ) là một dạng
tiếng Trung Quốc trong lịch sử, được ghi nhận trong cuốn
Thiết Vận, một
từ điển vần (vận thư) phát hành lần đầu năm 601 với nhiều lần hiệu chỉnh sau đó. Nhà ngôn ngữ học Thuỵ Điển
Bernard Karlgren tin rằng từ điển này ghi nhận tiếng nói người dân
Trường An thời nhà
Tuỳ-
Đường. Tuy nhiên, dựa trên nghiên cứu mới đây hơn về Thiết Vận, hầu hết học giả nay đều cho rằng dạng tiếng Trung trong cuốn sách là một dạng "lai" về cách phát âm giữa tiếng Trung miền Bắc và Nam vào cuối thời
Nam-Bắc triều. Hệ thống này cho ta những thông tin quan trọng giúp phục dựng
tiếng Trung thượng cổ thời kỳ trước đó.Phương thức
phiên thiết dùng để chỉ ra cách phát âm trong từ điển, dù có cải tiến hơn so với phương pháp trước đó, vẫn còn sai sót. Cuốn
Vận Kính (thế kỷ XII) và những
vận đồ khác cho thấy cách chú âm trau chuốt và thuận tiện hơn so với cách thức trong Thiết Vận. Các vận đồ còn cho ta biết về một số biến âm xuất hiện trong mấy thế kỷ sau khi Thiết Vận ra đời. Các nhà ngôn ngữ học Tây phương có khi gọi tiếng Trung trong Thiết Vận là tiếng Hán trung cổ sơ kỳ (Early Middle Chinese) còn dạng trong các vận đồ là tiếng Hán trung cổ hậu kỳ (Late Middle Chinese).Từ điển và vận đồ chỉ mô tả cách phát âm "xấp xỉ" chứ không chỉ ra cách phát âm chính xác. Karlgren là người đầu tiên ra sức
phục dựng cách phát âm tiếng Trung trung đại, bằng cách so sánh phát âm trong các dạng tiếng Trung hiện đại cũng như phát âm từ gốc Hán trong
tiếng Nhật,
tiếng Triều Tiên,
tiếng Việt Nam. Nhiều học giả khác cũng tự mình phục dựng tiếng Trung Quốc trung đại bằng phương pháp tương tự.Hệ thống trong Thiết Vận thường được dùng làm bản mẫu trong nghiên cứu, ghi chép các dạng tiếng Trung hiện đại. Những nhánh như
Quan thoại (gồm
tiếng Trung Quốc tiêu chuẩn, dựa trên tiếng nói ở Bắc Kinh),
Quảng Đông (Việt) (gồm
tiếng Quảng Châu),
Ngô (gồm
tiếng Thượng Hải) đều có thể coi là bắt nguồn từ tiếng Trung trung đại. Việc nghiên cứu tiếng Trung trung đại còn giúp việc nghiên cứu
Cựu Thể thi được chuyên sâu hơn, chẳng hạn trong nghiên cứu
thơ Đường.
