Thiết giáp hạm (
tiếng Anh: battleship) là một loại
tàu chiến lớn được
bọc thép dày với dàn hỏa lực chính bao gồm
pháo có cỡ nòng rất lớn (trên 300mm). Thiết giáp hạm là loại tàu to hơn, được trang bị vũ khí mạnh hơn và có vỏ giáp tốt hơn so với
tàu tuần dương và
tàu khu trục. Là những tàu chiến vũ trang lớn nhất của hạm đội, thiết giáp hạm thường được sử dụng để chiếm lấy
quyền kiểm soát mặt biển và là đại diện cho đỉnh cao sức mạnh hải quân của một quốc gia trong giai đoạn từ
thế kỷ XIX cho đến
Chiến tranh Thế giới thứ hai. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của công nghệ
không quân,
ngư lôi và
tên lửa có điều khiển, các khẩu pháo siêu lớn của thiết giáp hạm đã trở nên không cần thiết, thiết giáp hạm ngày càng mất đi vai trò cần thiết trong tác chiến hải quân và dần bị loại bỏ. Kết quả là cho đến cuối thế kỷ 20, không còn chiếc thiết giáp hạm nào được sử dụng trong quân đội thường trực.
[Ghi chú 1]Việc thiết kế thiết giáp hạm được tiến triển qua việc tích hợp và ứng dụng nhiều tiến bộ về kỹ thuật. Tên tiếng Anh battleship được dùng để mô tả một kiểu
tàu chiến bọc sắt được cải tiến, mà sau này được gọi là
thiết giáp hạm tiền-dreadnought. Đến năm
1906, việc đưa ra hoạt động chiếc
HMS Dreadnought báo trước một cuộc cách mạng về thiết kế đến mức những thiết giáp hạm ra đời sau nó được gọi là những "
dreadnought".Thiết giáp hạm từng là biểu trưng của sự thống trị hải quân và là sức mạnh của một quốc gia, và trong nhiều thập niên chúng là những yếu tố quan trọng trong cả
chiến lược quân sự lẫn
ngoại giao.
[1] Cuộc
chạy đua vũ trang toàn cầu trong việc chế tạo thiết giáp hạm vốn đã bắt đầu từ cuối
Thế kỷ XIX và càng trầm trọng hơn với sự ra đời của Dreadnought là một trong những nguyên nhân đưa đến
Chiến tranh Thế giới thứ nhất, chứng kiến cuộc đối đầu giữa các hạm đội lớn trong
trận Jutland.
Hiệp ước Hải quân Washington năm
1922 cùng các thỏa thuận tiếp theo trong những năm
1930 đã thành công trong việc giới hạn số lượng và tải trọng của thiết giáp hạm, nhưng không thể ngăn cản sự tiến triển trong thiết kế. Cả hai phe
Đồng Minh và
Phe Trục đều đưa ra hoạt động những thiết giáp hạm cũ và mới trong
Chiến tranh Thế giới thứ hai.Giá trị của những chiếc thiết giáp hạm từng bị nghi ngờ, ngay cả vào thời kỳ thịnh hành của chúng.
[2] Trận Tsushima (1905) là cuộc đối đầu quyết định duy nhất giữa hai hạm đội tàu chiến bọc thép; và ngoại trừ
trận Jutland (1916) không có tính quyết định, ít có những cuộc đối đầu trực tiếp giữa các thiết giáp hạm. Cho dù có pháo lớn và vỏ giáp dày, thiết giáp hạm ngày càng trở nên mong manh trước các phương tiện vũ khí nhỏ và rẻ tiền hơn; thoạt đầu là
ngư lôi và
thủy lôi, rồi sau đó là
máy bay và
tên lửa điều khiển.
[3] Nhược điểm chính của thiết giáp hạm là cự ly tấn công bị giới hạn ở mức dưới 40 km (là tầm bắn của hải pháo trên tàu), cự ly này đã bị vượt qua bởi máy bay,
ngư lôi và
tên lửa. Kết quả là
Tàu sân bay với cự ly tấn công hàng trăm km đã thay thế cho thiết giáp hạm ở vai trò tàu chiến chủ lực trong Thế Chiến II, với chiếc thiết giáp hạm cuối cùng
HMS Vanguard được hạ thủy vào năm
1944. Thiết giáp hạm được
Hải quân Hoa Kỳ giữ lại trong giai đoạn
Chiến tranh Lạnh chỉ với vai trò hỗ trợ hỏa lực; và những chiếc thiết giáp hạm cuối cùng được rút khỏi danh sách
Đăng bạ Hải quân Hoa Kỳ vào
tháng 3 năm
2006.
[4]