Quark (phát âm
/ˈkwɔrk/ hay
/ˈkwɑrk/) (tiếng Việt đọc là Quắc) là một loại
hạt cơ bản sơ cấp và là một thành phần cơ bản của
vật chất. Các quark kết hợp với nhau tạo nên các
hạt tổ hợp còn gọi là các
hadron, với những hạt ổn định nhất là
proton và
neutron – những hạt thành phần của
hạt nhân nguyên tử.
[8] Do một hiệu ứng gọi là
sự giam hãm màu, các quark không bao giờ được tìm thấy đứng riêng rẽ; chúng chỉ có thể tìm thấy bên trong các hadron.
[9][10] Với lý do này, rất nhiều điều về các quark được biết đến đã được dẫn ra từ các hadron chúng tổ hợp lên.Có sáu loại quark, còn được biết đến là
hương:
lên (u),
xuống (d),
duyên (c),
lạ (s),
đỉnh (t), và
đáy (b).
[11] Các quark lên (u) và quark xuống (d) có khối lượng nhỏ nhất trong các quark. Các quark nặng hơn nhanh chóng biến đổi sang các quark u và d thông qua một quá trình
phân rã hạt: sự biến đổi từ một trạng thái khối lượng cao hơn sang trạng thái khối lượng thấp hơn. Vì điều này, các quark u và d nói chung là ổn định và thường gặp nhất trong
vũ trụ, trong khi các quark duyên (c), lạ (s), đỉnh (t), và đáy (b) chỉ có thể được tạo ra trong va chạm
năng lượng cao (như trong các
tia vũ trụ và trong các
máy gia tốc hạt).Các quark có rất nhiều tính chất nội tại, bao gồm
điện tích,
màu tích (
color charge),
spin, và
khối lượng. Các quark là những hạt cơ bản duy nhất trong
mô hình chuẩn của
vật lý hạt đều tham gia vào bốn
tương tác cơ bản (
điện từ,
hấp dẫn,
mạnh, và
yếu), cũng như là các hạt cơ bản có điện tích không phải là một
số nguyên lần của
điện tích nguyên tố. Đối với mỗi vị quark có tương ứng với một loại
phản hạt, gọi là phản quark, mà chỉ khác với các quark ở một số tính chất có
độ lớn bằng nhau nhưng ngược dấu.
Mô hình quark đã được các nhà vật lý
Murray Gell-Mann và
George Zweig đề xuất độc lập nhau năm 1964.
[1] Các quark được đưa ra như là một phần trong biểu đồ sắp xếp cho các hadron, và có rất ít chứng cứ về sự tồn tại của chúng cho đến tận năm 1968.
[4][12] Cả sáu quark đều đã được quan sát trong các
máy gia tốc thực nghiệm; quark cuối cùng được khám phá là quark đỉnh (t) được quan sát tại
Fermilab năm 1995.
[1]