Plutarch
Lucius Mestrius Plutarchus
Μέστριος ΠλούταρχοςPlutarchus (Tiếng Hy Lạp cổ đại: Πλούταρχος, Ploutarchos), còn được viết theo tên tiếng Anh, tiếng Đức là Plutarch, và tiếng Pháp là Plutarque,[1] tên đầy đủ là Lucius Mestrius Plutarchus (Μέστριος Πλούταρχος) lấy khi nhận được quyền công dân La Mã,[2] (46 - 120) là một nhà tiểu luận va nhà tiểu sử học La Mã cổ đại, ông là người gốc Hy Lạp.[3][4] Là một học giả lớn trong lịch sử, ông đã để lại một gia tài văn học đồ sộ cho nhân loại. Ông rất thông thái, am hiểu sâu sắc về tôn giáo, thuật hùng biện và cả triết học. Không những thế, có người còn xem ông là một nhà sử học quân sự,[5] ông đã giúp cho nhân loại có được am hiểu về nền quân sử Hy Lạp - La Mã xưa kia thông qua bộ "Tiểu sử sóng đôi" trứ danh.[6] Ông viết nên nhiều tác phẩm, và trong số đó, ông có công kích bộ sử "Historiai" của Herodotos,[7] và viết nên tiểu sử của không ít danh nhân Hy - La cổ đại, so sánh những vị anh hùng này nhằm dạy cho người đọc đạo đức và chủ nghĩa anh hùng.[8] Đơn cử như ông so sánh vua Pyrros xứ Ipiros với quan Tổng tài Caius Marius của La Mã.[9] Những tiểu sử hào hùng này được ông tập hợp lại trong bộ "Tiểu sử sóng đôi", và đưa tên tuổi của ông trở nên lừng danh.[10][11], vai trò làm nhà đạo đức học của ông còn lớn hơn cả nhà sử học, do trong cuốn tiểu sử Alexandros Đại Đế, ông viết rằng ông quan tâm đến nhân cách hơn là lịch sử.[8]Thiếu thời, Plutarchus được học tại thành phố Athena, về triết học và toán học. Dần dần, ông trở thành một con người có kiến thức uyên bác khác thường. Ông đã nhiều lần đi rao giảng, và còn say sưa đàm thoại với giới học thuật tại Hy Lạp, La Mã cổ đại, và về sau ông còn được đến kinh đô Roma để răn dạy triết học. Tại đây, ông làm thân với nhiều người, thậm chí cả hai Hoàng đế Traianus và Hadrianus.[1] Tác phẩm của ông đã ảnh hưởng lớn lao đến không ít nhà sử học và những nhà văn các thể loại khác,[8] trong số đó có cả nhà soạn kịch Anh lừng danh Shakespeare[12] hay ông vua - chiến binh Phổ kiệt xuất Friedrich II Đại Đế.[13]