Phúc Yên là một tỉnh cũ của
Việt Nam. Tỉnh Phúc Yên ra đời theo nghị định ngày
18 tháng 2 năm
1904 của
Toàn quyền Đông Dương, do đổi tên từ tỉnh Phù Lỗ.Tỉnh Phù Lỗ được thành lập ngày
6 tháng 10 năm
1901, bao gồm huyện Yên Lãng của tỉnh
Vĩnh Yên, phủ
Đa Phúc, huyện Kim Anh, một phần huyện Đông Khê (thuộc phủ
Từ Sơn) của tỉnh
Bắc Ninh tách ra. Tỉnh lỵ đặt tại làng Phù Lỗ, huyện Kim Anh (nay là xã
Phù Lỗ, huyện
Sóc Sơn,
Hà Nội), đến ngày
10 tháng 12 năm
1903 chuyển về làng Tháp Miếu, tổng Bạch Trĩ, huyện Yên Lãng (nay là trung tâm
thành phố Phúc Yên). Thị xã
Phúc Yên được thành lập ngày
31 tháng 10 năm
1905, là tỉnh lỵ.Ngày
12 tháng 2 năm
1902, lập thêm huyện Vĩnh Ninh từ một số tổng của 2 huyện Đông Khê và Yên Lãng.Ngày
10 tháng 4 năm
1903, huyện Đông Khê đổi tên thành huyện
Đông Anh.Ngày
7 tháng 3 năm
1913, tỉnh Phúc Yên chuyển thành đại lý hành chính Phúc Yên thuộc tỉnh Vĩnh Yên. Ngày
31 tháng 3 năm
1923, tỉnh Phúc Yên được tái lập trên cơ sở đại lý Phúc Yên. Từ đó cho đến năm
1950, tỉnh Phúc Yên bao gồm 2 phủ Đa Phúc, Yên Lãng và 2 huyện Đông Anh, Kim Anh.Tuần phủ Phúc Yên đầu tiên là ông
Vi Văn Định (
1923-
1927), sau đó là
Phạm Khắc Khánh,
Phan Kế Toại đến năm
1945 người cuối cùng là ông
Bùi Văn Thiệp, cha của Giáo sư
Bùi Trọng Liễu.Trong
kháng chiến chống Pháp, Phúc Yên thuộc Liên khu Việt Bắc.Trước khi hợp nhất, tỉnh Phúc Yên có tỉnh lỵ là
thị xã Phúc Yên và 4 huyện:
Đa Phúc,
Đông Anh,
Kim Anh,
Yên Lãng.Ngày
12 tháng 2 năm
1950, Chính phủ
Việt Nam Dân chủ Cộng hòa hợp nhất hai tỉnh Vĩnh Yên và Phúc Yên thành tỉnh
Vĩnh Phúc.Năm
1952, chính quyền
Quốc gia Việt Nam thân Pháp do
Bảo Đại đứng đầu mà đại diện là Thủ hiến Bắc Việt cũng hợp nhất hai tỉnh Vĩnh Yên và Phúc Yên thành một tỉnh mới nhưng lại lấy tên là tỉnh Vĩnh Phúc Yên. Tên gọi này chỉ tồn tại đến giữa năm
1954, sau khi
Hiệp định Genève được ký kết và đất nước tạm thời bị chia đôi, theo đó chính quyền
Quốc gia Việt Nam chuyển vào miền Nam.Huyện Đa Phúc thời Trần gọi là Tân Phúc, thuộc châu Bắc Giang, phủ Bắc Giang; đời Lê đổi là Thiên Phúc rồi Tiên Phúc. Huyện Kim Anh có tên cũ là Kim Hoa. Cả ba huyện Đông Anh, Kim Anh, Đa Phúc trước kia đều thuộc tỉnh
Bắc Ninh, nay thuộc thành phố
Hà Nội. Hai huyện Đa Phúc và Kim Anh đã nhập thành huyện
Sóc Sơn.