Nhà Lê sơ (
chữ Nôm: 茹黎初
chữ Hán: 黎初朝,
Hán Việt: Lê sơ triều), đôi khi gọi là
nhà Hậu Lê (
chữ Nôm: 茹後黎,
chữ Hán: 後黎朝,
Hán Việt: Hậu Lê triều), là giai đoạn đầu của
triều đại quân chủ
nhà Hậu Lê. Đây là thời kỳ mà chế độ
quân chủ chuyên chế tập quyền trong
lịch sử Việt Nam lần đầu tiên đạt đến đỉnh cao của sự
phát triển cũng như suy thoái của nó. Nhà Lê sơ được thành lập sau khi
Lê Lợi phát động
Khởi nghĩa Lam Sơn đánh bại
nhà Minh. Ông đổi tên
Giao Chỉ (交阯), vốn tồn tại trong thời gian nội thuộc nhà Minh, trở về
Đại Việt (大越),
quốc hiệu có từ đời
Lý Thánh Tông.Thời đại Lê sơ có 10 vị
hoàng đế thuộc 6
thế hệ, đây là thời kỳ các hoàng đế nhà Lê nắm trọn được quyền hành, cũng là thời kỳ vĩ đại, hoàng kim của chế độ phong kiến Việt Nam. Đời
Lê Thái Tổ (Lê Lợi) và đặc biệt là đời
Lê Thái Tông,
xã hội được đi vào ổn định, phát triển thịnh vượng một cách mau chóng sau thời kỳ
chiến tranh trước đó. Có câu
đồng dao sau:Dưới thời
Lê Thánh Tông,
Đại Việt phát triển cực thịnh về mọi mặt từ
kinh tế,
văn hóa,
xã hội,
giáo dục,
quân sự. Nước
Đại Việt từ trước chưa bao giờ cường thịnh và mạnh mẽ, có sức ảnh hưởng toàn khu vực lớn bằng thời này, thời kỳ này được gọi là Hồng Đức thịnh thế (洪德晟世)[
cần dẫn nguồn], tính đến ảnh hưởng các đời sau là
Lê Hiến Tông,
Lê Túc Tông, là hơn 30 năm.
Lãnh thổ thời đại này tiếp tục được mở rộng ra hơn nữa, cực thịnh gấp mấy lần so với đời
nhà Lý và
nhà Trần. Cùng với quân sự hùng mạnh, các đời
Thái Tông đến
Thánh Tông liên tiếp sáp nhập
lãnh thổ các quốc gia
Bồn Man,
Chiêm Thành; ngoài việc đối phó với các
quốc gia, nền
quân sự hùng mạnh khiến triều đình thẳng tay đàn áp các cuộc bạo loạn ở miền thượng, ổn định chính quyền trong thời gian dài. Mặt khác vì để đáp ứng một nền quân sự phát triển mạnh, nền
kinh tế được phát triển theo thông qua buôn bán trong nước và thông thương với nước ngoài.Thời kỳ
nhà Hậu Lê bước vào giai đoạn trọng dụng quan lại, khác với
nhà Trần bị chi phối bởi người trong hoàng tộc, luôn nắm đại quyền và được kế thừa nhau bằng việc thế tập. Triều đình mở nhiều
khoa cử, thay đổi bộ máy chính quyền, không cho hoàng tộc các chức vụ thực quyền mà trọng dụng những người đã đổ khoa để bổ nhiệm, việc hạn chế sự thế tập dòng dõi quan lại giúp chế độ quan liêu hạn chế rất nhiều sự chuyên quyền dòng họ.
Văn học Việt Nam được ghi nhận phát triển rực rỡ thời kỳ này, với việc Lê Thánh Tông mở ra
Hội Tao đàn, chính
Hoàng đế khuyến khích học thuật trong toàn
quốc gia. Danh sử
Ngô Sĩ Liên thuộc về triều đại này, đã biên soạn
Đại Việt sử ký toàn thư, tiếp tục nối bước
Lê Văn Hưu đời Trần ghi chép giai đoạn
lịch sử một cách đầy đủ và hoàn thiện. Nhiều công trình sử liệu, văn học, thiên văn, quan chế... được hoàn thiện trong thời Lê Sơ.Tồn tại từ năm
1428 đến năm
1527, kéo dài được 100 năm, triều đại này bị gián đoạn bởi
nhà Mạc do
Mạc Đăng Dung cướp ngôi và tự lập mình làm
Hoàng đế, sau 6 năm được tái lập với tên gọi
nhà Lê Trung hưng.