Đại hãn
Mông Kha (
tiếng Mông Cổ:
Мөнх хаан (Mönkh khaan)), còn gọi là Mông Ca (theo
tiếng Trung: 蒙哥); sinh khoảng năm
1208 và mất năm
1259). Ông là đại hãn thứ tư của
đế quốc Mông Cổ từ năm
1251 tới năm
1259. Là con trai trưởng của
Đà Lôi và
Sorghaghtani Beki, anh trai của
Hốt Tất Liệt và
Húc Liệt Ngột, cháu nội của
Thành Cát Tư Hãn và là con nuôi của
Oa Khoát Đài. Sau được
nhà Nguyên truy phong là
Nguyên Hiến Tông (元憲宗).Triều đại của Mông Kha đáng chú ý vì các chiến dịch ở
Châu Âu giai đoạn 1236-1242, tiêu diệt
Kypchak và
Maghas, phá hủy
Kiev và tấn công
Hungary. Mùa hè năm 1241, trước khi kết thúc chiến dịch này thì Mông Kha trở về Mông Cổ.Sau khi đại hãn thứ ba là
Quý Do chết, Mông Kha là người đứng đầu trong số các vây cánh của các hậu duệ của Thành Cát Tư Hãn muốn thay thế nhánh đang cầm quyền là hậu duệ của
Oa Khoát Đài. Hãn
Bạt Đô, thuộc dòng trưởng của gia đình này, gần như đã gây chiến với Quý Do năm 1248, nhưng cái chết sớm của vị đại hãn đã ngăn không cho chuyện này xảy ra. Bạt Đô tham gia cùng lực lượng của người vợ góa của Đà Lôi nhằm loại bỏ vị nhiếp chính
Oghul Ghaimish, vợ góa của Quý Do. Bạt Đô kêu gọi tổ chức
kurultai (hội nghị các hãn) tại Siberi năm 1250 nhưng bị phản đối do nó không được coi là
Mông Cổ đích thực. Tuy nhiên, Bạt Đô đã lờ đi sự phản đối và gửi người em là
Berke tới hội nghị kurultai tại Mông Cổ, và bầu Mông Kha làm đại hãn năm 1251.Nhận ra rằng đã bị loại bỏ, phe cánh của Oa Khoát Đài có ý định lật đổ Mông Kha với cớ vào triều để bày tỏ lòng trung thành, thần phục ông, nhưng âm mưu của họ bị lật tẩy và dễ dàng bị loại bỏ. Oghul Ghaimish bị buộc phải tự tử
[1].Mông Kha, trong vai trò của một đại hãn, dường như quan tâm nhiều hơn tới việc mở rộng vùng lãnh thổ mà ông đã được thừa hưởng bằng các cuộc chiến hơn là Quý Do đã làm. Năm 1253, ông cử em trai mình là
Húc Liệt Ngột tới tây nam, một hành động nhằm mở rộng lãnh thổ của đế quốc Mông Cổ tới sát
Ai Cập. Ông cũng quan tâm nhiều hơn tới cuộc chiến tại
Trung Quốc, đánh vào sườn
nhà Nam Tống thông qua việc xâm lăng
Đại Lý năm 1254 và xâm lược
Đại Việt năm 1257, nhằm mở đường tấn công nhà Tống từ cả ba phía bắc, tây và nam. Năm 1258, cùng Hốt Tất Liệt và đại tướng
Ngột Lương Hợp Thai chia quân thành ba mũi tấn công Nam Tống. Trực tiếp chỉ huy trên mặt trận phía bắc trong những năm cuối thập niên đó, ông đã vây hãm và hạ nhiều thành trì dọc theo chiến tuyến này, khiến công cuộc thôn tính toàn bộ Trung Quốc chỉ còn là vấn đề của thời gian. Cuộc xâm lăng tới châu Âu bị bỏ qua do các vùng phía tây này khi đó thực sự nằm dưới quyền chỉ huy của các hậu duệ của
Truật Xích và
Sát Hợp Đài, nhưng tình hữu nghị giữa Mông Kha với Bạt Đô đảm bảo cho sự thống nhất của đế quốc.Tuy nhiên, trong khi tiến hành cuộc chiến ở Trung Quốc tại thành
Điếu Ngư (釣魚城, ngày nay thuộc quận
Hợp Xuyên,
Trùng Khánh) thì Mông Kha lại chết gần khu vực đang vây hãm đó vào ngày
11 tháng 8 năm
1259 (27 tháng 7 âm lịch). Có một vài giả thuyết về cái chết của ông. Một trong số đó cho rằng ông chết do trúng tên của đối phương khi đang vây hãm. Các giả thuyết khác cho rằng ông chết vì
bệnh lỵ hoặc
bệnh tả. Trong bất kỳ trường hợp nào thì cái chết của ông đều buộc Húc Liệt Ngột phải bỏ dở chiến dịch của mình tại
Syria và Ai Cập, cũng như đã gây ra cuộc nội chiến dẫn tới sự phá hủy khối thống nhất và sự vô địch của đế quốc Mông Cổ.Trong kế hoạch đánh Nam Tống, mũi quân thứ tư của Mông Kha do Uriyangqatai chỉ huy đánh vào Đại Việt vào trong khoảng thời gian nửa tháng cuối tháng 1 năm 1258 (hay năm Nguyên Phong thứ 7). Cuộc chiến mở đầu với thất bại của quân Đại Việt trong trận Bình Lệ Nguyên, nhưng cuối cùng Đại Việt đã đại phá quân Mông Cổ trong
trận Đông Bộ Đầu. Cuộc chiến này đã kết thúc với chiến thắng của nước
Đại Việt, ghi dấu công lao của vua
Trần Thái Tông trong việc lãnh đạo nhà Trần chiến đấu chống quân xâm lược.Trong một số tài liệu, người ta cho rằng Mông Kha bị chết do một tảng đá rơi trúng đầu trong khi đang vây hãm thành Điếu Ngư, trong khi những tài liệu khác lại cho rằng Mông Kha chết là do bệnh tật hay bị tử thương
[2]. Nhà văn Trung Quốc nổi tiếng
Kim Dung đã tiểu thuyết hóa cái chết của Mông Kha trong loạt truyện
Xạ điêu tam bộ khúc (cuốn
Thần điêu hiệp lữ năm 1959), trong đó miêu tả nhân vật chính là chàng trai sầu muộn vì tình tên là
Dương Quá (楊過). Mông Kha cũng là vị đại hãn duy nhất của đế quốc Mông Cổ bị chết trong chiến trận.