Archimedes thành Syracuse (
tiếng Hy Lạp:
Ἀρχιμήδης) phiên âm tiếng Việt:
Ác-si-mét; (khoảng 287 trước Công Nguyên – khoảng 212 trước Công Nguyên) là một
nhà toán học,
nhà vật lý,
kỹ sư,
nhà phát minh, và một
nhà thiên văn học người Hy Lạp.
[1] Dù ít chi tiết về cuộc đời ông được biết, ông được coi là một trong những
nhà khoa học hàng đầu của
thời kỳ cổ đại.Thường được xem là
nhà toán học vĩ đại nhất thời cổ đại và là một trong những nhà toán học vĩ đại nhất mọi thời đại.
[2][3], ông đã báo trước phép
vi tích phân và
giải tích hiện đại bằng việc áp dụng các khái niệm về
vô cùng bé và
phương pháp vét cạn để suy ra và chứng minh chặt chẽ một loạt các
định lý hình học, bao gồm các định lý về
diện tích hình tròn,
diện tích bề mặt và
thể tích của
hình cầu, cũng như diện tích dưới một đường
parabol.
[4] Các thành tựu toán học khác bao gồm việc suy ra một phép xấp xỉ tương đối chính xác số
pi, định nghĩa một dạng đường xoáy ốc mang tên ông (
xoắn ốc Archimedes), và tạo ra một hệ sử dụng phép lũy thừa để biểu thị những số lớn. Ông cũng là một trong những người đầu tiên áp dụng toán học vào các bài toán vật lý, lập nên các ngành
thủy tĩnh học và
tĩnh học, bao gồm lời giải thích cho nguyên lý của
đòn bẩy. Ông cũng được biết đến là người đã thiết kế ra nhiều loại máy móc, chẳng hạn máy bơm trục vít,
ròng rọc phức hợp, và các công cụ chiến tranh để bảo vệ quê hương ông, Syracusa.Archimedes chết trong trận
bao vây Syracusa khi ông bị một tên lính
Roma giết dù đã có lệnh không được làm hại ông.
Cicero có kể lại lần tới thăm mộ Archimedes, nơi dựng một hình cầu và một ống
hình trụ mà Archimedes yêu cầu đặt trên mô mình, tượng trưng cho những khám phá toán học của ông.Không giống các phát minh của ông, các công trình toán học của Archimedes không mấy nổi tiếng trong thời cổ đại. Các nhà toán học từ
Alexandria đã đọc và trích dẫn các công trình của ông, nhưng mãi tới khoảng năm 530 sau Công Nguyên thì
Isidore của Miletus mới biên soạn lại đầy đủ, trong khi những lời bình luận với các tác phẩm của Archimedes do
Eutocius viết ở thế kỷ thứ VI Công Nguyên lần đầu tiên đã đưa nó ra giới độc giả rộng rãi hơn. Số lượng khá ít bản sao các tác phẩm của Archimedes tồn tại qua
thời Trung Cổ là một nguồn tư tưởng ảnh hưởng quan trọng cho các nhà khoa học trong thời kỳ
Phục hưng,
[5] trong khi sự phát hiện các công trình trước đó chưa từng được biết tới của Archimedes vào năm 1906 trong
Sách da cừu Archimedes đã cung cấp cái nhìn mới về cách ông đi đến các kết luận toán học như thé nào.
[6]