Albert Einstein (tiếng Đức:
[ˈalbɐt ˈaɪnʃtaɪn] (
nghe), phiên âm
tiếng Việt:
Anh-xtanh;
14 tháng 3 năm
1879 –
18 tháng 4 năm
1955) là
nhà vật lý lý thuyết người
Đức, người đã phát triển
thuyết tương đối tổng quát, một trong hai trụ cột của
vật lý hiện đại (trụ cột kia là
cơ học lượng tử). Mặc dù được biết đến nhiều nhất qua phương trình về
sự tương đương khối lượng-năng lượng được xem là "phương trình nổi tiếng nhất thế giới"),
[2] ông lại được trao
Giải Nobel Vật lý năm
1921 "cho những cống hiến của ông đối với vật lý lý thuyết, và đặc biệt cho sự khám phá ra định luật của
hiệu ứng quang điện".
[3] Công trình về hiệu ứng quang điện của ông có tính chất bước ngoặt khai sinh ra
lý thuyết lượng tử.Khi bước vào sự nghiệp của mình, Einstein đã nhận ra
cơ học Newton không còn có thể thống nhất các định luật của
cơ học cổ điển với các định luật của
trường điện từ. Từ đó ông phát triển
thuyết tương đối đặc biệt, với các bài báo đăng trong năm
1905. Tuy nhiên, ông nhận thấy nguyên lý tương đối có thể mở rộng cho cả
trường hấp dẫn, và điều này dẫn đến sự ra đời của lý thuyết về hấp dẫn trong năm
1916, năm ông xuất bản một bài báo về
thuyết tương đối tổng quát. Ông tiếp tục nghiên cứu các bài toán của
cơ học thống kê và lý thuyết lượng tử, trong đó đưa ra những giải thích về lý thuyết hạt và
sự chuyển động của các phân tử. Ông cũng nghiên cứu các tính chất nhiệt học của ánh sáng và đặt cơ sở cho lý thuyết
lượng tử ánh sáng. Năm
1917, Einstein sử dụng thuyết tương đối tổng quát để miêu tả mô hình cấu trúc của toàn thể
vũ trụ.
[4] Cùng với
Satyendra Nath Bose, năm
1924-
1925 ông tiên đoán một trạng thái vật chất mới đó là
ngưng tụ Bose-Einstein của những hệ lượng tử ở trạng thái gần độ không tuyệt đối.
[5] Tuy cũng là cha đẻ của thuyết lượng tử, nhưng ông lại tỏ ra khắt khe với lý thuyết này. Điều này thể hiện qua những tranh luận của ông với
Niels Bohr và
nghịch lý EPR về lý thuyết lượng tử.
[6]Khi ông đang thăm
Hoa Kỳ thì
Adolf Hitler lên nắm quyền vào năm
1933, do vậy ông đã không trở lại nước Đức, nơi ông đang là giáo sư ở
Viện Hàn lâm Khoa học Berlin. Ông định cư tại Hoa Kỳ và chính thức trở thành công dân Mỹ vào năm
1940.
[7] Vào lúc sắp diễn ra
Chiến tranh thế giới lần hai, ông đã ký vào một lá thư cảnh báo Tổng thống
Franklin D. Roosevelt rằng
Đức Quốc Xã có thể đang nghiên cứu phát triển "một loại bom mới cực kỳ nguy hiểm" và khuyến cáo nước Mỹ nên có những nghiên cứu tương tự. Điều đó đã dẫn đến sự ra đời của
Dự án Manhattan sau này. Einstein ủng hộ việc bảo vệ các lực lượng Đồng minh, nhưng nhìn chung, ông chống lại việc sử dụng phát kiến mới về
phân hạch hạt nhân làm vũ khí. Sau này, cùng với nhà triết học người Anh
Bertrand Russell, ông đã ký Tuyên ngôn Russell–Einstein, nêu bật sự nguy hiểm của vũ khí hạt nhân. Einstein làm việc tại
Viện Nghiên cứu Cao cấp ở
Princeton, New Jersey cho đến khi ông qua đời vào năm
1955.Einstein đã công bố hơn 300 bài báo khoa học và hơn 150 bài viết khác về những chủ đề khác nhau, ông cũng nhận được nhiều bằng tiến sĩ danh dự trong khoa học, y học và triết học từ nhiều cơ sở giáo dục đại học ở
châu Âu và
Bắc Mỹ.
[4][8] Ông được tạp chí
Time bầu chọn là người có ảnh hưởng nhất thế kỷ 20.
[9] Những thành tựu tri thức lớn lao của ông đã khiến tên gọi "Einstein" đã trở nên đồng nghĩa với từ
thiên tài.